عطارباشی‌های همه چیز فروش
عطاری‌های غیرمجاز شهر
فعالیت حدود ۹۰۰ عطاری در اصفهان و تخلفات ۶۰ درصدی این صنف، خبری تقریباً قدیمی مرتبط با ۵ سال قبل، از غیرمجازهای این حرفه در اصفهان است حال‌آنکه پس‌ازآن اخبار تازه‌تری دراین‌باره منتشرنشده است.
بر اساس قانون، عطار یا فروشنده گیاهان دارویی فردی است که می‌تواند فرآورده‌های مشخصی را عرضه کند و این فرآورده‌های مشخص به‌طورمعمول ادویه‌ها و عرقیات گیاهی است که گیاهان دارویی هم شامل می‌شود. موضوعی است که محمود اعتباری، معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بابیان آن می‌گوید: عرضه هیچ‌گونه از داروهای گیاهی مانند اشکال دارویی مختلف شربت، قرص، کپسول و قطره توسط فروشگاه‌های گیاهان دارویی اجازه قانونی ندارد.
ضمن آنکه این فعالان می‌بایست تحصیلاتی درزمینهٔ زیست‌شناسی، گیاهان دارویی، رشته گیاه‌پزشکی داشته یا دوره‌های مشخص را گذرانده و مجوزهایی دریافت کرده و پس‌ازآن تقاضای تأسیس عطاری داشته باشند.
واقعیت آن است در حالی مسوولان مربوطه سخن از قانون و عرضه محصولات مشخص‌شده توسط عطارها می‌زنند که بسیاری از عطاری‌ها به‌طور غیرمجاز فعالیت‌های زیادی را انجام می‌دهند.
در این میان در اصفهان با توجه به تاریخچه کشت و پروش و تولید این‌گونه گیاهان و رتبه بالای آن درزمینهٔ تولید گیاهان دارویی شاهد رشد عطاری‌هایی هستیم که برخی از آن‌ها با تبلیغات خوش آب و رنگ و جذاب عرضه‌کننده محصولاتی هستند که ممکن است سلامت مصرف‌کننده را تهدید و حتی خطرهای غیرقابل جبرانی به دنبال داشته باشد.
از طرفی هم جدای از آسیب‌های مصرف بی‌رویه و ناشناخته این گیاهان، به دلیل پیشینه طولانی‌مدت استفاده از داروهای گیاهی در ایران و تاثیر بسزایی که مصرف صحیح آن‌ها بر سلامت جسم و روان دارد با استقبال زیادی روبرو است.
اما مساله قابل‌تأمل آنکه در کنار عطاران باسابقه و آگاهی که در این صنف فعالیت می‌کنند تعدادی سودجو و ناآگاه از خواص گیاهان دارویی هم وارد این عرصه شده و با عنوان عرضه گیاهان دارویی و عرقیجات به فروش مواد شیمیایی و گاه مخدر مانند داروهای روان‌گردان از نوع ترامادول و متادون پرداخته که تخلفی بزرگ است و البته به‌طور فراوان هم وجود دارند.
هرچند نظارت‌ها به جمع‌آوری داروها و امحای آن‌ها و پلمپ تعداد زیادی ازاین‌گونه واحدها منتهی شده اما تعداد متخلفان به میزانی زیاد است که چندی پیش، یکی از مسوولان وقت اعلام کرده بود امکان تعطیلی همه عطاری‌های غیرمجاز، وجود ندارد، زیرا مردم به فرآورده‌های طبیعی گرایش دارند.
تفاوت طبابت و مشاوره
اثربخشی گیاهان دارویی و ارزان بودن آن‌ها نسبت به داروهای شیمیایی موجب جذب علاقه‌مندان بیشتری به مصرف این داروها و درنتیجه رشد قارچ گونه واحدهای عطاری در سطح شهر شده است.
مراکزی که گاه از هدف و کارکرد اصلی خود دور شده و برای منفعت و سودآوری بیشتر در نبود نظارت‌های دقیق و پی‌درپی اقداماتی غیرمتعارف مانند فروش داروهای غیرمجاز، انواع معجون‌ها و پودرهای گیاهی ناشناخته را انجام می‌دهند.
بررسی‌ها و شواهد میدانی هم از این حقیقت حکایت دارد. با گذری در هرکدام از خیابان‌ها و کوچه‌پس‌کوچه‌های شهرمان با عطارانی مواجه می‌شویم که از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در آن‌ها پیدا می‌شود که اغلب خارج از محدوده گیاهی هم است.
افرادی که به‌جای فروش گیاهان دارویی، نسخه‌پیچی و دخالت در درمان را هم حق خود دانسته و هرکدام از تجویزهای آن‌ها ممکن است اثرات سوئی را برای فرد مصرف‌کننده به همراه داشته باشد. برخی هم در حد علم و شناخت خود، فقط به مشاوره و راهنمایی‌هایی اکتفا کرده که آن نیز، با اماواگرهایی روبرو است.
به گفته منتظری رئیس سابق اتحادیه عطاران دریافت پروانه کسب‌وکار از سوی افراد، برای فعالیت در صنف عطاری به آن معناست که مجاز هستند؛ اما اگر این افرادی که باوجود پروانه کسب، مجاز شناخته می‌شوند فعالیت‌هایی مانند دخالت در امر درمان و یا فروش محصولاتی مانند متادون و داروهای شیمیایی را انجام دهند فعالیت غیرمجاز انجام داده‌اند.
وی تصریح می‌کند: درمجموع عطاری‌های غیرمجاز دارای دودسته می‌شوند. نخست افرادی که هیچ پروانه کسبی دریافت نکرده و فعالیت می‌کنند و دسته دوم فعالانی که پروانه کسب را دریافت نموده‌اند اما فعالیت غیر مرتبط انجام می‌دهند؛ که برخورد با این غیر مجازها توسط سازمان غذا و دارو و نهادهای نظارتی دیگر انجام می‌گیرد. ضمن آنکه جدای از بحث مجاز بودن، محصولات داخل عطاری‌ها نیز به‌ویژه عرقیات گیاهی می‌بایست دارای شناسه، سیب سلامت و بسته‌بندی مناسب باشد.
این فعال در ارتباط با تعداد عطاران اصفهان و شرایط فعالیت آن‌ها می‌گوید: اصفهان حدود ۷۰۰ عطاری مجاز دارد که نسبت به شهرهای دیگر ازلحاظ رعایت بهداشت و مقررات، انجام بازرسی‌های متناوب قابل‌قبول هستند. با توجه به اینکه همواره نسبت به آگاه‌سازی و آموزش فعالان این صنف تأکید بوده است.
منتظری در پاسخ به اینکه کدام فعالیت‌ها از سوی عطاران عنوان غیرمجاز دارد توضیح می‌دهد: در صنف عطاری، موضوعی تحت عنوان درمان وجود ندارد؛ اما خواه‌ناخواه شخص عطار به دلیل آگاهی و اطلاع از خواص گیاهان دارویی، داروهای گیاهی، معدنیات و طبیعیات لوازم‌آرایشی گیاهی، درزمان فروش محصول ممکن است مشاوره‌ای هم ارائه دهد که این مورد به بحثی میان صنف عطاران با سازمان غذا و دارو تبدیل‌شده است؛ زیرا سازمان غذا و دارو، عطاران را فقط مجاز به عرضه محصول دانسته و نباید مشاوره و راهنمایی انجام دهند. درصورتی‌که راهنمایی و آگاه‌سازی نسبت به خواص گیاهان دارویی وبیان نوع سبک زندگی، دخالت در امر درمان، بشمار نمی‌آید.
و تأکید می‌کند: بدون شک اگر فعالی توصیه به قطع درمان‌های رایج و مصرف داروی گیاهی داشته باشد دخالت در درمان و غیرقانونی است؛ بنابراین لازم است این موارد از همدیگر تفکیک شود.
وی در رابطه با تفاوت طبابت سنتی و فعالیت عطاری‌ها بیان می‌کند: طب سنتی از طریق پزشکانی انجام می‌گیرد که تخصص خود را از طریق دانشگاه دریافت کرده و یا آنکه تا مرحله پزشکی عمومی پیش رفته و سپس دوره‌های مربوط به طبابت سنتی را گذرانده‌اند؛ اما فعالیت عطاران به‌صورت تجربی وبر اساس مطالعات و شناخت داروهای گیاهی و طی دوره‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت انجام می‌گیرد که گاه اطلاعات بسیار خوبی درزمینهٔ این نوع از داروها دارند و البته سعی ما تأسیس رشته دانشگاهی عطاری بود که باوجود پیگیری مکرر، موفق نشدیم.
در پایان رئیس سابق اتحادیه عطاران تصریح می‌کند: با توجه به اینترنتی شدن دریافت مجوزهای کسب‌وکار، فردی که خواستار فعالیت در این حوزه باشد می‌تواند پروانه کسب خود را به‌سرعت از طریق آنلاین دریافت کند؛ اما پیش‌ازاین افراد متمایل به فعالیت، قبل از دریافت مجوز، دوره‌ها و آموزش‌هایی را در جهت آشنایی با گیاهان و خواص دارویی آن‌ها می‌گذراندند تا بتوانند اطلاعاتی را داشته باشند و با آگاهی وارد این بخش شوند. امیدواریم همچنان این دوره‌ها برگزار و نهادینه شود.
حفظ اعتماد مردم به عطاری‌ها
روند تأسیس عطاری‌ها رو به رشد است و ظاهراً راهکاری هم برای توقف این جریان وجود ندارد؛ اما ممانعت از فعالیت‌های غیرقانونی از سوی این فعالان و آگاه‌سازی آن‌ها موضوعی است که می‌توان با اجرای آن توسط نهادهای مربوطه، این معضل را هرچند محدود کاهش داد.
چه‌بسا به‌مرورزمان با وفور تقلب در این حوزه، اعتماد مردم نسبت به عطاری‌ها و داروهای گیاهی کم می‌شود.
از سویی همراه با آگاه‌سازی فعالان صنف عطاری، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی صحیح میان مردم، تدبیری مناسب، در راستای برون‌رفت از این چالش است.
چگونگی مصرف، معرفی گیاهان دارویی، آشنایی با مضرات مصارف نادرست این گیاهان و تمایز این داورها از مواد شیمیایی به‌علاوه آشنایی خانواده‌ها با مواد روان‌گردان و غیرمجازی که ممکن است در این مراکز عرضه شود ازجمله راهکارهای کاستن از خطرات فعالیت عطاری‌های غیرمجاز است و نهادینه کردن این مورد که شهروندان هنگام خرید از عطاری‌ها به‌سلامت محصول و مجوزهای بهداشتی آن توجه کافی داشته و از خرید محصولات فاقد پروانه ساخت و یا برچسب اصالت خودداری کنند.
و مهم تراز همه ساماندهی عطاری‌ها، انجام بازرسی‌های متوالی، نظارت دقیق‌تر بر صدور مجوزهای این نوع کسب‌وکارها موجب می‌شود که سودجویان بانام عرضه محصولات گیاهی، اقدام به فروش‌های غیرمتعارف نداشته باشند.
