دکتر رویا خوش نویس

خرداد گذشته برای فیلم‌برداری مجموعه «زن_بدون_مرز» در رسانه تصویری «اکوایران» راهی سیستان و بلوچستان بودیم. در هواپیما مسافری در کنار من نشسته بود که برای چندمین بار عازم زاهدان و بعد چابهار بود. با او که به صحبت نشستم، گفت که بلوچستان خاک مهمان‌نوازی دارد. اگر یک‌بار به این منطقه سفر کنید، هوس سفر دوباره هیچ‌گاه شما را تنها نمی‌‌‌گذارد. همان زمان به یاد محمود زند مقدم و کتاب «حکایت بلوچ» افتادم. دکتر زند مقدم از سال ۴۳ به مدت ۵۰سال به این منطقه سفر می‌‌‌کرد‌‌‌. در این میان روزگاری ساکن این دیار بود و همان‌جا به کار و فعالیت مشغول بود. بعد از آن سالی دو تا سه‌بار به این دیار سفر می‌‌‌کرد و به یادداشت‌برداری و شرح احوال‌نویسی مردم این دیار مشغول بود. مجموع این یادداشت‌‌‌ها و روایت‌‌‌ها در مجموعه‌‌‌‌‌ هفت‌جلدی «حکایت بلوچ» به چاپ رسیده است.

درس اول اقتصاد کمیابی است: چیزی در جهان نمی‌توان یافت که فراوان باشد و نیاز همگان را برآورده کند. درس اول سیاست، نادیده گرفتن درس اول اقتصاد است.کمیابی در واقع مفهومی است که حضور و چگونگی بازار را برای ما مشخص می‌کند. در این میان، کمیابی موجب به وجود آمدن اصلی‏‏‌ترین خصوصیت بازار می‌شود.

در کلاس درس روابط خاورمیانه، اولین درس، در مورد نرسیدن‌‌‌های بی‌‌‌پایان به صلح و دوستی در این منطقه است. از همان ابتدا هشدار داده‌‌‌ می‌شود که با منطقه‌‌‌ای پرتنش روبه‌رو هستیم و قبل از حضور در این کلاس باید تمام تعصبات و پیش‌‌‌فرض‌های خود را رها کنیم. اغلب کتاب‌های آکادمیک و غیر‌آکادمیک در مورد این منطقه به جنگ‌های قومی و مذهبی و ملی که از دیرباز در این منطقه به وقوع می‌‌‌پیوسته‌‌‌اند، می‌‌‌پردازند.

پیوند دو مفهوم «اقتصاد» و «منابع طبیعی» در ایران، شبیه پیوند دو انسان یا دو دوست است که هر دو مشکلات فراوانی دارند و دردهایشان دلیل پیوندشان شده است. هر‌کدام از این دو آنقدر آسیب‌دیده هستند که در این پیوند، بیم آن می‌رود که درد هر کدام باعث از پای درآمدن دیگری شود. سروش کیانی قلعه‌سرد در کتاب «اقتصاد منابع طبیعی و محیط‌زیست در ایران» این دو مفهوم را در کنار هم قرار داده است. این کتاب در مورد چگونگی تامین و نگهداشت آب، به عنوان جدی‌ترین مساله امروز بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایران است. کشوری که در منطقه‌ای با اقلیم آبی ناپایدار واقع شده است.

با گذشت دو هفته از اجلاس کاپ ۲۸، تحلیلگران معتقدند که پیش‌بینی‌‌‌ها درست بوده و امارات‌متحده عربی به‌طور تمام‌قد از تولید و فروش سوخت‌‌‌های فسیلی دفاع خواهد کرد. در این اجلاس سران ۱۲۸کشور دنیا در امارات‌متحده در کنار هم جمع شدند تا نسبت به بحران‌های زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی به تفاهم برسند و همکاری‌‌‌های لازم را در این جهت انجام دهند. این اجلاس سعی داشت نکات مطرح‌شده در توافق پاریس و دلایل دست‌نیافتن به هدف اصلی توافق پاریس را مورد بررسی قرار دهد.

بیست‌وهشتمین کنفرانس اعضای سازمان ملل متحد برای رسیدگی به تغییرات اقلیمی در حالی برگزار می‌شود که خاورمیانه درگیر جنگی خونین و خانمان‌سوز است. کارشناسان منطقه معتقد هستند که جنگ دامنه‌دار و طولانی میان حماس و اسرائیل می‌تواند موضوعات پیرامون کنفرانس تغییرات اقلیمی را تحت تاثیر قرار دهد. پیش‌بینی می‌شود که جنگ اسرائیل و فلسطین از دو جهت تاثیر منفی بر برگزاری اجلاس بگذارد. از طرفی امکان دارد که شرکت‌کنندگان از حضور فیزیکی گسترده در منطقه اجتناب کنند و از طرف دیگر پیش‌بینی می‌شود که جنگ روی روند فکری و تصمیم‌گیری دولت‌ها در این کنفرانس تاثیر منفی بگذارد.

رابطه گذار از سوخت فسیلی و رسیدن به دموکراسی پایدار، موضوعی نیست که در یک یادداشت یا یک مقاله بگنجد. در سال ۲۰۱۷ «آیا خاورمیانه سبز‌تر آزادتر است؟» عنوان یک سوژه تحقیقاتی در دانشگاه اسلو شد. موضوعی که از قول پروفسور برایان لیا موضوع قابل اعتنایی است و بسیار کم به آن پرداخته شده است. بی‌شک این موضوع بی‌ارتباط با تغییر رویه‌ سرمایه‌گذاری در کشورهای تولید‌کننده‌ نفت در خاورمیانه نیست.

وب‌سایت «اتحاد برای تغییر سریع» سه‌جمله‌‌ صریح در مورد تاثیر گرمایش زمین بر ورزش آورده است. نویسنده معتقد است که گزارش‌های سازمان‌های جهانی در مورد تغیرات اقلیمی در جهان در سه‌دهه‌‌ آینده به موارد زیر اختصاص دارد: یک‌چهارم زمین‌‌‌های لیگ فوتبال انگلیس در خطر آب‌گرفتگی در هر فصل قرار خواهند گرفت؛ از هر سه‌زمین گلف، یک‌زمین به دلیل بالا آمدن سطح آب دریاها از بین خواهد رفت و نیمی از شهرهای المپیک زمستانی برای برگزاری این مسابقات مناسب نخواهند بود.

این روزها حال‌وهوای تهران عوض شده و تهران چهره‌ای نوستالژیک‌تر به خود گرفته است. لباس‌ها‌ی رنگارنگ از پارچه‌هایی که در گذشته برای چادر نماز استفاده ‌می‌شدند، بر تن زنان و دختران دیده می‌شوند. آنها پیراهن‌های خنک و گل‌گلی و زیبا به تن دارند و کافه‌ها و فضاهای شهری را رنگارنگ و زیبا کرده‌اند. کافه‌های سطح شهر در حال بازسازی تهران قدیم هستند. ظرف‌های گل سرخی جدید دوباره تولید شده و در کافه‌ها از روی میزها جمع می‌شوند و به درون آشپزخانه کافه که روزگاری مطبخ یک خانه قدیمی بوده، برده می‌شوند. در منوی کافه‌ها غذاهای قدیمی چون دمپختک و نیمرو، کته گوجه و قرمه‌سبزی و نوشیدنی‌هایی چون خیار و سکنجبین و خاک‌شیر وشربت بیدمشک دیده می‌شود. اما چرا برخی سعی در بازسازی تهران قدیم دارند و چرا بازسازی فضای مرکزی شهر تهران شبیه نوعی کنش اجتماعی است؟ اینکه کافه‌دارها روی خوش به فضای نوستالژیک تهران قدیم نشان داده‌اند سوژه‌ بسیاری از نقدها و بررسی‌های تهران امروز است. اما بیایید کمی ریشه‌ای‌تر و تخصصی‌تر به مفهوم نوستالژی نگاه کنیم و نگاهی به تاریخچه این کلمه پر استفاده در تهران امروز بیندازیم.

دیگر آمار تعداد روزهای آلوده‌‌ تهران را از دست داده‌‌‌ایم. طی یک سال گذشته، تهران تبدیل به شهری کاملا دودی رنگ شده است. سر‌درد، بیماری تنفسی، سوزش چشم و سوزش گلو مخصوص انسان‌‌‌ها و جوان‌‌‌های سالمی است که اندک توانی برای کار و رفت و آمد به سطح شهر دارند. پا به سن‌‌‌گذاشته‌‌‌ها با بیماری‌‌‌های عمیق‌تر و جدی‌‌‌تری روبه‌رو هستند و همین مساله فضای درونی شهر را افسرده‌‌‌تر و غمگین‌‌‌تر کرده است. هر چند گناه آلودگی تهران بر شانه‌‌ مردم نیست و به آن چیزی مربوط است که در نیروگاه‌ها اتفاق می‌‌‌افتد و ما از چند و چون آن بی‌خبریم، اما بحث ترافیک، موازی با بحث آلودگی، بلای جای شهروندان تهرانی شده است.

هرچند دغدغه این روزهایمان فوتبال نیست و فوتبال و جام جهانی قطر حتی حاشیه مشکلات این روزهای جامعه‌‌ ما نیستند، اما پرداختن به یکسری مسائل پشت صحنه این جام جهانی پرحاشیه خالی از لطف نیست. برگزاری مسابقات فوتبال در قطر، این جزیره‌‌ کوچک و کم‌جمعیت در حاشیه جنوبی خلیج‌فارس، توجه ما را به مسائل پشت پرده این بازی‌‌ها جلب می‌‌کند و سوالاتی چون دلیل انتخاب این کشور، نحوه‌‌ برگزاری و واکنش‌‌های بین‌‌المللی را در ذهن ما به‌وجود می‌‌آورد. این کنجکاوی درباره این سری مسابقات، اگر هیچ لطفی نداشته باشد، ما را با پشت صحنه‌‌ای آلوده و پر از فساد مالی و اداری جام جهانی۲۰۲۲ در قطر آشنا می‌‌کند.