منابع آب تهران؛ از قنات و بشکه تا لوله‌کشی
سقایی در گذشته از مشاغل سطح پایین جامعه به شمار می‌آمد. سقاها از پوست گوسفند، مشکی مهیا و درون آن را از آب پر می‌کردند. آنها برای فروش آب، به در خانه‌ها و مغازه‌ها رفته، با لیوان یا کاسه سفالی به مشتریان آب می‌فروختند. توزیع آب به شکل سقایی و استفاده از مشک، به موجب یک سند تاریخی در دوره پهلوی اول متروک شد. میراب‌ها، کسانی بودند که به روشی دیگر به محله‌های مسکونی شهر آب می‌رساندند. این کار به روش میاهی یا اجاره آب و رساندن آن به محله‌ها انجام می‌گرفت؛ به این‌شیوه که اشخاصی آب‌های شهری را اجاره کرده، به وسیله میراب‌ها، محله‌ها را بر وفق میل و منافع خود مشروب می‌کردند. میرابی شغلی مهم برشمرده می‌شد؛ زیرا میراب تنها کسی بود که اجازه گشودن یا بستن آب را به خانه مردم داشت.
آنها همچنین مدیریت و شمارش زمان و تقسیم عادلانه آب را برعهده داشتند. میراب‌ها همچنین افزون بر تقسیم عادلانه آب، در حل درگیری‌های محله‌ای نیز تاثیر می‌گذاشتند. میراب‌ها اگر کارشان را درست انجام می‌دادند معمولا به همه محله‌های شهر آب می‌رسید؛ گاه البته یک میراب با مردمان محله یا شخصی ویژه خرده‌حساب داشت که آن را بر سر تقسیم سهم آب تلافی می‌کرد. آنها ترفندهایی نیز در انجام وظیفه خود به کار می‌بردند؛ به‌عنوان نمونه آب را هنگام شب که آلودگی کمتر داشت، روی برخی از خانه‌ها می‌گشودند. سقاخانه‌ها و شغل سقایی پس از سلطنت پهلوی اول از رواج افتاد و جای خود را به حمل و توزیع آب با بهره‌گیری از بشکه داد.
این شیوه آب‌رسانی تا پیش از لوله‌کشی آب در تهران برپا بود. صنف بشکه‌داران و آب‌برداران آب به این‌ترتیب در پایتخت پهلوی اول شکل گرفت که افزون بر آب‌رسانی به مردم تهران، وظیفه لایروبی قنات‌ها و تصفیه آب را نیز برعهده داشت. این صنف از نظر بهداشتی زیر نظر انستیتو پاستور فعالیت می‌کردند. صنف بشکه‌داران تا پیش از لوله‌کشی آب در تهران فعال بود؛ چنانچه در سال١٣٣٥ خورشیدی ٤٢٠دستگاه بشکه وظیفه آب‌رسانی را به عهده داشتند و بنابر اسناد موجود ١٢هزار کارگر و عائله با این شغل روزگار می‌گذراندند.
و آن‌گاه لوله‌کشی آب در تهران!
دولت ایران نخستین‌بار در سال١٣٠١ خورشیدی به مساله کم‌آبی و آلودگی آب تهران توجه نشان داد؛ مطالعاتی به این ترتیب در زمینه لوله‌کشی آب شهر تهران نیز انجام شد. آب قنات‌های تهران در میانه‌های سال١٣٠٣ خورشیدی بر اثر کمبود بارندگی رو به کاهش نهاد و کم‌آبی بیش از سال‌های پیش احساس شد. برخی کارگزاران حکومتی تنها راه برای حل این مشکل را لوله‌کشی آب دانستند «این نقیصه جز به کشیدن لوله که مانع از اتلاف آب و دارای هزاران محسنات دیگر است، امکان‌پذیر نخواهد بود.»
مسائل مربوط به آب، در دوره پهلوی اول با توجه به گسترش شهر تهران و افزایش جمعیت آرام‌آرام افزایش یافت که موجب شد دولتمردان ضرورت لوله‌کشی آب در تهران را مورد توجه قرار دهند. کمیسیون‌هایی گوناگون در سال‌های ١٣٠٨، ١٣١٤، ١٣١٥، ١٣١٦، ١٣١٧ و ١٣١٨ تشکیل شد و چندین آگهی مناقصه برای انجام پروژه لوله‌کشی آب در تهران انتشار یافت. این کوشش‌ها اما به نتیجه‌ای مشخص و عملیاتی نینجامید. نیاز به لوله‌کشی آب در پایتخت اما با آغاز جنگ دوم جهانی، برکناری رضاشاه و اشغال ایران، به محاق رفت و دیگر دغدغه‌ای چندان مهم برشمرده نمی‌شد. نخستین کلنگ عملیات لوله‌کشی با پایان جنگ و استقرار دولت پهلوی دوم، در سی‌ام تیر ١٣٢٦خورشیدی در مکان پارک‌شهر به زمین خورد. تعیین حدود شهر تهران نیز همراستا با کار لوله‌کشی در قالب نقشه‌برداری انجام شد و لوله‌کشی آب تهران برای جمعیتی برابر ٩٠٠هزار نفر در سال ۱۳۲۹خورشیدی به مرحله اجرا درآمد.
آن‌گونه که حسین محبوبی اردکانی در کتاب «تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران» به تفصیل آورده است، شیوه اجرای کار لوله‌کشی اختلاطی بود و با بهره‌گیری از امکانات و روش‌های اجراشده در کشورهای دیگر انجام می‌گرفت؛ ته‌نشینی و تصفیه آب به روش فرانسوی، پاکیزگی (استریلیزاسیون) به شیوه آمریکایی، اتصال لوله‌ها بر اساس نمونه انگلیس، تولید نیرو و تاسیسات خودکار به سبک آلمانی، تهیه مواد شیمیایی با وسایل سوئیسی و تهیه مواد فولادی از سوئد و انگلیس، مواد چدنی از فرانسه، ماشین‌آلات برق و تلمبه از آلمان، آهن و سرب از بلژیک و کسریِ سیمان از روسیه. محبوبی اردکانی تصریح کرده است که با توجه به حجم و گستردگی لوله‌کشی آب در تهران، دولت در سال١٣٣٩ خورشیدی قرارداد خرید تجهیزات و ساخت کارخانه لوله‌سازی را با موسسه آمریکایی «بیلنر واکیوم کانکریت با مسوولیت محدود» منعقد کرد و این کارخانه ٩آذر١٣٤٠ خورشیدی گشایش یافت. مرحله نخست بهره‌برداری از آن آب لوله‌کشی در سال١٣٣٤ خورشیدی آغاز شد و مرحله دوم آن در سال١٣٣٨ پایان یافت.
آب لوله‌کشی تهران از دو رودخانه کرج و جاجرود و آب‌های چندین قنات و چاه عمیق تامین می‌شد. عملیات لوله‌کشی تهران از سال١٣٤٠ خورشیدی گسترش یافت و بسیاری از منطقه‌های شهر به این ترتیب از آب لوله‌کشی برخوردار شدند. این عملیات بزرگ مشکل کم‌آبی را در تهران از میان برد و البته شبکه سنتی توزیع آب به ویژه از راه قنات‌ها را برچید.
