داستان ورود روشنایی به مشهد
در سال‌های ۱۳۱۵-۱۳۱۴ یکدستگاه مولد به قدرت ۲۴اسب با جریان مستقیم خریداری شده که برای آستان قدس رضوی درخیابان طبرسی نصب شد. چند سال بعد نیابت تولیت وقت آستان قدس، نسبت به خرید دو دستگاه مولد بنز آلمانی با ۳سیلندر و به قدرت ۱۱۰اسب اقدام کرد که یکی در خیابان شیر و خورشید برای تامین برق سینما و خیابان‌های اطراف و دیگری در خیابان طبرسی نصب و به بهره‌برداری رسید و تا این زمان نیز این مولدهای برق نصب‌شده منحصر به روشنایی حرم و عمارات آستان قدس رضوی بود و اهالی شهر مشهد فاقد برق چون مردم به‌تدریج نیازبه نیروی برق را احساس می‌کردند و خواستار آن بودند، عده‌ای دراین زمینه سرمایه‌گذاری واقدام به تولید و فروش برق کردند. از جمله جعفرزاده که ابتدا «کارخانه برق آستانه» واقع درکوچه «چراغ برق» مشهد را اجاره کرد و بعد از آن یک دستگاه مولد ۲۴اسب ۲۲۰ولت باجریان مستقیم وارد کرد و در کوچه چهارباغ نصب کرده و به خیابان نادری و بازار برق می‌داد. البته برق مزبور شعله‌ای بود و بدون کلید قطع وصل مستقیم از کارخانه روشن و خاموش می‌شد و ماموری داشت که شب به شب در ازای هرلامپ ۴۰وات یک عباسی از مصرف‌کنندگان وصول می‌کرد. صاحب این کارخانه برای اینکه بهره بیشتری از سرمایه خود ببرد، اقدام به احداث کارخانه آردی کرد تا از برق روز استفاده کند. همزمان مولد دیگری در گوشه و کنار شهر نصب و راه‌اندازی شد؛ ازجمله یک دستگاه مولد ۱۲اسب که در پایین خیابان دالان حاج سید محمد خباز نصب و برق تعدادی مغازه را تامین می‌کرد و مولد دیگری به قدرت ۲۵اسب در عیدگاه نصب شد و برای تامین برق منازل تاجران منطقه مورد استفاده قرار گرفت؛ چون نیروی حاصل به مقدار قابل توجهی از میزان تقاضا کمتر بود و متقاضیان فراوان و مشترکان ناراضی بودند در خلال سال‌های ۱۳۱۷-۱۳۱۶ پاکروان، نایب التولیه وقت آستان قدس، دارندگان کارخانه‌ها را برای تشکیل شرکتی واحد بنام شرکت عمومی برق مشهد دعوت کرد.
آمدن برق خسروی و چغندرها!
اقدام اساسی و مجدانه دیگر در این زمینه ایجاد «شرکت نخ‌ریسی و برق خسروی» بود که در سال۱۳۱۴ باسرمایه اولیه ۲۴میلیون ریال (۴۸۰۰۰سهم پانصد ریالی) در زمینی به مساحت ۵۴۰۰مترمربع تاسیس شد و بعد از آن شرکت عمومی برق مشهد در دی۱۳۱۸ به شرکت خسروی منتقل شد و شرکت مزیور درسال۱۳۱۹ یکدستگاه مولد دیگر رابه قدرت ۶۰۰ کیلووات که سوخت آن زغال‌سنگ به همراه ملاس چغندر بود، خریداری و نصب کرد. احتیاج مبرم و روز افزون مردم به برق موجب شد تا مدیرعامل کارخانه برق خسروی برای خرید موتوربرق در زمان جنگ همراه بایکی از مهندسان خود عازم اروپا شده و ۳دستگاه مولد باسوخت گازوئیل هریک به قدرت ۶۰۰ کیلووات خریداری کند اینکه ظرف مدت ۱۴ماه نصب و از آن بهره‌برداری شود؛ ولی به علت جنگ و اینکه کارخانه سازنده سفارش‌های زیادی داشت توفیق وفا به وعده نیافت و بالاخره بعد از ۳۲ماه تحویل داد که آن را در میدان رودکی (فلکه برق) محل فعلی شرکت نصب کرد و بهره‌برداری از آن آغاز شد. با این همه بازهم نیروی برق تولیدی کفاف نمی‌کرد و تقاضا از عرضه بیشتر بود و با وجود خاموشی نوبتی کارخانه، واگذاری برق بازار سیاه پیدا کرد.
رفع خاموشی‌های نوبتی در مشهد
در سال۱۳۳۱ شرکت خسروی یک دستگاه مولد به قدرت ۷۵۰کیلووات خریداری و نصب کرد و خاموشی نوبتی برطرف شد؛ البته تقاضاها باتوجه به وسعت شهر از طرفی و بالارفتن سطح فکر مردم از طرف دیگر همچنان رو به فزونی بود، باوجود این شرکت خسروی تنها کاری که می‌توانست انجام دهد مقاومت در برابر تقاضاها و توصیه‌ها و تلاش برای جلوگیری از خاموشی نوبتی دوباره بود؛ ولی بیشتر مردم در محرومیت از نعمت برق به سر می‌بردند. درسال ۱۳۳۶ بین شرکت خسروی و شهرداری مشهد، تفاهم‌نامه‌ای امضا شد و سازمان برنامه هم که موظف به تامین و تکمیل برق شهرستان‌ها شده بود، مساعدت خود با شهرداری را موکول و مشروط به مشارکت با شرکت خسروی کرد و شرکت خسروی برای آنکه شهر مشهد از مساعدت سازمان برنامه محروم نماند با شهرداری همکاری کرد و در مرداد۱۳۳۶ با آن سهیم شد و شرکت جدید به نام «شرکت سهامی برق مشهد» به‌وجود آمد و مدیریت عامل شرکت به مهندس جواد شهرستانی سپرده شد.
آن شرکت توانست باخریدن مولدهای مختلف نیروی برق شهر را از ۲۳۰۰کیلووات به بیش از ۱۰۰۰۰کیلووات افزایش دهد و بازار سیاه را درهم بشکند و برای صرفه‌جویی درمصرف سوخت شرکت مزبور، قطعات لازم برای تبدیل سوخت مولدها از گازوئیل به مازوت راسفارش دهد و پس از دریافت قطعات درباره نصب و بهره‌برداری از آن اقدام کند و متعاقب آن برای جلوگیری از کمبود نیروی برق، سومین دستگاه مولد، به قدرت ۲۲۲۵کیلووات راکه باسوخت مازوت کار می‌کرد، سفارش داد و این مولد پس از تاسیس شرکت برق منطقه‌ای خراسان نصب شد. برای بهبود وضعیت برق ایران، سازمانی به نام سازمان برق ایران با اساسنامه مربوط که به تصویب هیات دولت رسیده بود، به‌وجود آمد و اداره امور توسعه و تقویت برق تمام نقاط کشور را برعهده گرفت. خوشبختانه شهر مقدس مشهد نخستین شهر ایران بود که داوطلبانه قرارداد مدیریت و توسعه برق مشهد را با سازمان مزبور در آبان‌ماه۱۳۴۲ به امضا رساند و برق مشهد سروصورت نوینی به خود گرفت. سپس وزارت آب و برق برای تاسیس شرکت برق منطقه‌ای خراسان اقدام کرد و در خرداد۱۳۴۳ نخستین مدیرعامل شرکت تعیین شد. پس از تحویل تاسیسات تولیدی نیروگاه مشهد در آذرماه۱۳۴۹ شرکت برق منطقه‌ای خراسان تا سال۱۳۶۵ به جز تولید توسط واحدهای دیزلی نصب‌شده در شهرستان‌ها، قسمت اعظم انرژی مورد نیاز مشترکان را از شرکت توانیر خریداری می‌کرد.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی «نفت ما»
