سرشماری از پرسشنامه کاغذی تا دیجیتالی
سیمین عزیزمحمدی: دسترسی به اطلاعات جمعیت، توزیع آنها، شرایط زندگی و دیگر داده‌هایی از این دست و به روز کردن آنها یکی از کلیدی‌ترین ابزارهای سیاست‌گذاران اقتصادی برای شناسایی نقاط حیاتی سرمایه‌گذاری، توزیع خدمات و در نهایت، دستیابی به درجات بالاتر توسعه یافتگی است، اگرچه با شکل‌گیری تمدن‌ها، شمارش نفرات برای بشر حیاتی بوده و ضرورت آن وجود داشت، اما اولین سرشماری جهان، به روش نوین در سال ۱۷۹۴ در کشور سوئد انجام شده و بعد از آن کشورهای دیگر نیز به شمارش افراد جامعه خود به روش مذکور پرداختند. از قرن ۲۰ به بعد مطابق توصیه‌های سازمان ملل متحد در اکثر کشورهای جهان برگزاری سرشماری در فاصله زمانی معمولا ۱۰سال یکبار رایج شده است. اولین سرشماری ایران به روش نوین به سال ۱۲۴۶ به شکل محدود در دوران ناصرالدین شاه برمی گردد، با این حال، سرشماری متداول ایران در سال ۱۳۳۵ انجام و از آن تاریخ تاکنون سرشماری عمومی نفوس و مسکن دیگر در سال‌های ۱۳۴۵، ۱۳۵۵، ۱۳۶۵، ۱۳۷۵ و ۱۳۸۵ اجرا شده است. پس از آن، براساس مصوبه دولت مبنی بر کاهش فاصله زمانی اجرای سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن از ۱۰ سال به پنج سال، هفتمین دوره این سرشماری در سال ۱۳۹۰ برگزار شد و هشتمین دوره از مهر سال جاری آغاز شد.
ورود تکنولوژی و سبک‌های جدید باعث شده اجرای سرشماری هر بار دستخوش تغییراتی باشد، در این دوره از سرشماری، مقامات دولتی تصمیم گرفتند از ظرفیت‌های شبکه‌ای و ارتباطی برای انجام آن با هزینه کمتر و سرعت بیشتر استفاده کنند چرا که انتظار می‌رفت، با نفوذ اینترنت در زندگی امروزی ایرانی‌ها و امکان دسترسی شهروندان، صرفه‌جویی قابل‌توجهی در زمان و هزینه مرکز ملی آمار به‌عنوان متصدی این سرشماری انجام بگیرد، البته در این میان، مقامات دولتی با حضور در مرکز آمار و وعده اینترنتی دو گیگابایتی سعی بر تشویق مردم برای شرکت در سرشماری اینترنتی داشتند. به این ترتیب، در فاز نخست، این سرشماری به شکل آنلاین انجام شد تا خانوارها بتوانند با مراجعه به وب‌سایت مرکز ملی آمار اطلاعات موردنیاز را ثبت کنند و در این صورت الزامی به ارائه اطلاعات هنگام مراجعه حضوری ماموران مرکز آمار برای سرشماری آنها نبود.
به هر حال، سرشماری اینترنتی سال ۱۳۹۵ از تاریخ سوم مهر ماه آغاز شد و با دو بار تمدید در آخرین روز مهرماه به پایان رسید. اگرچه در روزهای نخستین، به دلیل مراجعه بیش از میزان پیش‌بینی مرکز آمار، سایت سرشماری با اختلالاتی مواجه شد، با این حال در این مدت، حدود ۱۱میلیون و ۶۷هزار خانوار در سرشماری اینترنتی مشارکت داشتند. به عبارت دیگر، اطلاعات ۳۷میلیون و ۱۷۳هزار نفر در این سرشماری آنلاین ثبت شد تا به این ترتیب، میزان مشارکت ایرانی‌ها در این شیوه سرشماری به ۴۶.۴درصد برسد. ظاهرا، مرکز آمار ایران ثبت‌نام اینترنتی هشت میلیون و ۸۸۱ هزار خانوار را هدف‌گذاری کرده بود که با استقبال گسترده مردم از این روش آمارگیری مشارکت ۱۱ میلیون و ۶۷ هزار و ۱۳۷ خانوار به ثبت رسید. همچنین استان‌های سمنان، بوشهر، خراسان جنوبی، یزد، هرمزگان، کردستان و لرستان بیشترین مشارکت را در سرشماری اینترنتی نفوس و مسکن داشته‌اند.
علاوه بر صرفه‌جویی در زمان با اجرای سرشماری اینترنتی، این شیوه صرفه‌های اقتصادی بالایی برای دولت به همراه داشت، به‌طوری که سرشماری یک طرح ملی تلقی شد و برای اجرای آن دولت از تمام ظرفیت‌های خود اعم از ساختمان‌های وابسته به استانداری‌ها، اینترنت وزارت ارتباطات و... استفاده کرده تا بتواند با کمترین هزینه آن را برگزار کند. در این رابطه قائم مقام ستاد سرشماری نفوس و مسکن به «دنیای اقتصاد» گفت: با توجه به تجربه به‌دست آمده از سرشماری‌های گذشته، در صورت برگزاری این سرشماری به شیوه‌های قبل، باید استخدام ۶۵هزار نیرو در نظر گرفته می‌شد که اجرای اینترنتی آن کمک کرد تا این تعداد به ۲۵هزار کاهش یابد. به عبارت دیگر، میزان تعداد نیروهای استخدامی برای ثبت اطلاعات حدود ۶۲درصد کاهش یافته که از لحاظ صرفه‌جویی اقتصادی نقش قابل توجهی داشته است. پرسشنامه دیجیتالی، دیگر بخش دیجیتالی شده سرشماری سال ۱۳۹۵ بود. در واقع، در این سرشماری، ماموران ثبت‌نام حضوری، پاسخ‌ها را در تبلت ثبت می‌کنند که همین امر نیز برای مرکز آمار صرفه‌های اقتصادی داشت، به‌طوری که علیرضا زاهدیان بیان کرد: یکی از مهم‌ترین مزایای ثبت اطلاعات، حذف چاپ ۲۵میلیون پرسشنامه بود و به تبع آن هزینه استخدام ۶هزار بازبین پرسشنامه کاغذی از لیست مرکز آمار ملی حذف شد.
رکوردشکنی ایران
پرسشنامه اینترنتی یک فناوری مدرن برای جمع‌آوری داده‌هایی است که به‌طور فزاینده‌ای در سرشماری نفوس و مسکن به‌عنوان روش نوین شمارش، به‌طور معمول در ترکیب با روش‌های سنتی مانند مصاحبه حضوری یا خوداظهاری روی پرسشنامه کاغذی استفاده می‌شود. در سرشماری برخی از کشورها مانند استرالیا، بلژیک، اسپانیا، سوئیس، آمریکا و نروژ سال ۲۰۰۰، پرسشنامه اینترنتی به‌عنوان یک گزینه برای جمع‌آوری داده‌های مسکن به کار گرفته شد. در آن سال بالاترین نرخ مشارکت(چهار درصد) مربوط به سوئیس گزارش شد، در حالی که در سایر کشورها کمتر از یک درصد جمعیت از طریق پاسخنامه اینترنتی اطلاعاتشان را ثبت کردند. این رقم درخصوص آمریکا که سرشماری اینترنتی را به‌صورت آزمایشی برگزار کرده بود ۰۲/ ۰درصد و معادل اطلاعات ۶۰هزار پاسخ‌دهنده بود. در سرشماری سال ۲۰۱۰، گزینه پرسشنامه اینترنتی در کنار روش‌های سنتی از استقبال بیشتری مواجه شد و در بسیاری از کشورها از آن استفاده کردند. پرسشنامه اینترنتی به‌عنوان یک روش شمارش اختیاری و جایگزینی برای روش سرشماری اصلی به پاسخ دهندگانی پیشنهاد شد که اغلب به دنبال ثبت اطلاعات خود در پرسشنامه‌های خوداظهاری کاغذی بودند. با این حال، در برخی از کشورها، پرسشنامه اینترنتی برای نخستین بار در سال ۲۰۱۰ به‌عنوان روش شمارش اصلی استفاده شد.
مشارکت ۴/ ۴۶درصدی شهروندان ایرانی در سرشماری اینترنتی، نه تنها فراتر از میزان پیش‌بینی شده از سوی مقامات مرکز ملی آمار بود، بلکه این مشارکت با رکوردشکنی در سطح بین‌المللی همراه بود، به‌طوری که ایران توانست بالاترین نرخ مشارکت در نخستین دوره سرشماری اینترنتی را رقم بزند و جای نخست در رکورد جهانی را کسب کند. پیش از این کشور ژاپن با نرخ ۳۷درصد این مقام را داشت. در این باره قائم مقام ستاد سرشماری نفوس و مسکن اشاره کرد: در حال حاضر بالاترین نرخ مشارکت متعلق به کشور کانادا است که در سومین دوره برگزاری سرشماری اینترنتی در سال ۲۰۱۶ توانسته مشارکت ۳/ ۶۸درصدی را ثبت کند. در دوره نخست سرشماری اینترنتی این کشور توسعه یافته در سال ۲۰۰۵ مشارکت ۱۸درصد و در دومین دوره در سال ۲۰۱۱ مشارکت به ۵۴درصد رسید.وی افزود: همچنین دیگر کشور پیشرو در سرشماری اینترنتی استرالیا است که توانست در سال ۲۰۰۶ و اولین دوره سرشماری اینترنتی شاهد مشارکت ۹درصدی شهروندانش باشد که این رقم در سال ۲۰۱۱ به ۳۳درصد و در سال ۲۰۱۶ به ۵۸درصد رسید. همچنین نرخ مشارکت در کره جنوبی برای نخستین بار کمتر از یک درصد بود که در آخرین دوره در سال ۲۰۱۱ به ۹/ ۴۷درصد رسید.
ارسال نظر