خروج سرمایه از محدوده‌های هدف

مجید روستا

استاد دانشگاه و عضو هیات مدیره شرکت عمران و بهسازی شهری ایران

در حالی‌که عمده عملیات نوسازی در بافت‌های فرسوده، طی سال‌های گذشته و دوره‌های اخیر مبتنی بر پرداخت تسهیلات و تخفیفات عوارض شهری به متقاضیان نوسازی بوده است، تا از این طریق بتوانند واحدهای فرسوده خود را بازسازی و نوسازی کنند، هم اکنون ضرورت‌های جدیدی برای این امر مطرح شده که لازم است مورد توجه قرار بگیرد.

این ضرورت‌ها با تکیه بر دو موضوع اساسی «اقتصاد شهر» و «نقش محلات در فرآیند نوسازی» قابل تحلیل است. واقعیت آن است که در سال‌های اخیر در حوزه اقتصاد شهر جریاناتی به وقوع پیوسته که مربوط به دو عنصر «سرمایه‌گذار» و «جریان بازار» است. غالب مشکلات و مسائلی که هم اکنون در بافت‌های فرسوده با آن مواجهیم به سرمایه‌گذاری‌های گسترده در مناطق شمالی و گران‌قیمت شهر مرتبط است که عملا باعث خروج سرمایه‌های شهر از محدوده‌های هدف نوسازی شده است. در واقع طی سال‌های اخیر، سرمایه‌هایی که می‌توانست در بافت‌های برخوردار از هویت شهری که هم اکنون فرسوده شده‌اند به کار گرفته شود به مناطقی از شهر انتقال یافت که اغلب این سرمایه‌ها در نهایت منجر به ساخت وسازهای لوکس در مناطق خاص یا نواحی شمالی شهر تهران یا سایر کلان‌شهرها شد. این در حالی است که موضوع زمین و اقتصاد آن، در مناطق شهری یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که ارتباط موثر و قوی با مساله انتقال سرمایه‌های شهر از مناطق فرسوده به سایر نواحی شهری دارد.

طی سال‌های اخیر به دلیل رانت گسترده در بازار زمین و سودآوری کلان ساخت وساز در نواحی شمال شهر، بافت‌های برخوردار از هویت شهری که هم اکنون به‌عنوان بافت‌های فرسوده شناخته می‌شوند، از سرمایه‌های بالقوه‌ای که می‌توانست منجر به جریان خودجوش نوسازی در این مناطق شود محروم شده‌اند. از سوی دیگر هویت گذشته این محلات هم در حال حاضر در اختیار توسعه این محله‌ها قرار نگرفته‌اند. در این زمینه علاوه بر اختصاص تسهیلات به بافت‌های فرسوده لازم است نگاه مسوولان به رویکردهایی فراتر از وام‌دهی و تامین مالی برای ساخت مسکن در این محدوده‌ها ارتقا پیدا کند. مقابله با رانت‌های گسترده زمین و مدیریت آن در مناطق شمالی کلانشهرها، توجه به بحث هویت محله‌ای و تقویت تعلق مکانی ساکنان از طریق تجهیز، بازخوانی و بازتعریف فضاهای عمومی این محلات، توجه به مسائل اجتماعی و حل موضوع فقر در این محلات از طریق ایجاد عدالت توزیعی در تمام مناطق شهری و هدایت سرمایه‌های شهری به سمت نوسازی محلات هدف، بخشی از اقداماتی است که در این زمینه در برنامه‌ریزی‌های جدید برای نوسازی بافت‌های فرسوده مورد توجه قرار گرفته است.