صنعت پتروشیمی یکی از محرک‌های اصلی تقاضای نفت است. هر چند در این بخش هم، رشد کمتر خواهد شد. بیشترین روند کاهش رشد در کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی رخ می‌دهد. اوپک در گزارش «چشم‌انداز جهانی نفت» که در سپتامبر ۲۰۱۰ منتشر شده گفته: در بازه ۱۰ ساله بین سال ۱۹۸۷ و ۱۹۷۷، رشد مصرف نفت در صنعت پتروشیمی در آمریکای شمالی، اروپای غربی و کشورهای اقیانوس آرام عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی به ترتیب ۷۰، ۱۹ و ۱۲۰ درصد بوده است. این رقم در دهه بعدی، یعنی از ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۷ برای مناطق مذکور به ترتیب ۶، ۵ و ۱۸ درصد بوده است.صنایع پتروشیمی به شدت به تغییر و تحولات کوتاه‌مدت اقتصادی وابسته‌اند. به ویژه در کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی که نوسان تولید و تقاضا، ارتباط زیادی با نوسان GDP دارد. چنین ارتباط نزدیکی به این معنی است که رکود اقتصاد جهانی تاثیر زیادی بر تقاضای نفت صنایع پتروشیمی دارد.علاوه بر این، کاهش بلندمدت‌تر رشد تقاضای نفت در کشورهای صنعتی جهان با حرکت تدریجی تولید محصولات پتروشیمی جهانی به سمت اعضای اوپک و بازارهای نوظهور آسیایی مثل هندوستان و چین همراه خواهد شد. برای مثال شرکت آرامکو- شرکت ملی نفت عربستان سعودی- قرار است در سال‌جاری تصمیم نهایی سرمایه‌گذاری خود را برای پروژه‌های پتروشیمی به ارزش ۴۵ تا ۵۰ میلیارد دلار اتخاذ کند. عربستان سعودی قصد دارد با تکیه بر توسعه بخش پایین‌دستی، ارزش بیشتری از ذخایر هیدروکربوری خود به دست آورد.افزایش هزینه خوراک پتروشیمی هم، در کاهش تقاضا موثر است. متوسط قیمت نفتا، خوراک اصلی پتروشیمی در اروپا و آسیا در سال ۲۰۱۰ به ازای هر تن ۷۱۰ دلار بوده که این رقم در سال ۲۰۰۹ یعنی یک سال قبل، به ازای هر تن، ۵۲۵ دلار شده است. چنین روند رو به بالایی در اوایل سال ۲۰۱۱ نیز ادامه داشت و در آوریل ۲۰۱۱، قیمت نفتا از ۱۰۰۰ دلار در ازای هر تن نیز فراتر رفت هر چند تولیدکنندگان انبوه محصولات پتروشیمی، این افزایش قیمت خوراک پتروشیمی را از محل فروش به مشتریان جبران کردند، اما این تولیدکنندگان انبوه محصولات پتروشیمی هشدار داده‌اند که افزایش قیمت نفتا به این شکل قابل تحمل نیست.براساس گزارش اکسون موبیل، در آمریکا و خاورمیانه، به دلیل وجود گاز طبیعی محلی ارزان،‌ کاربرد فزاینده اتان به عنوان خوراک پتروشیمی به جای نفت، منفعت زیادی برای شرکت‌های پتروشیمی داشته است. برعکس نفت، کاهش قیمت گاز در مدت ۵ سال گذشته، باعث شده تا تولید اتان به عنوان خوراک پتروشیمی، ۲۵ درصد افزایش داشته باشد. این وضعیت به افزایش صادرات محصولات پتروشیمی آمریکا و افزایش سرمایه‌گذاری این کشور برای تولید اتان در سال ۲۰۱۰ منجر شده است.توسعه سریع ظرفیت صنایع پتروشیمی در کشورهای غیرعضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی به روندی فزاینده در این کشورهای تازه صنعتی منجر می‌شود. براساس مشاهدات آژانس بین‌المللی، انرژی، ظرفیت جدید تولید محصولات پتروشیمی براساس مصرف نفتا و ال پی جی (LPG) ارزان‌قیمت در آسیا و خاورمیانه، ظرفیت تولید مبتنی بر نفتای کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش MTOGM۱۱ خود پیش‌بینی کرده که تقاضای خوراک پتروشیمی در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۶ به روزانه ۷/۱ میلیون بشکه افزایش خواهد داشت.

افزایش منابع جدید تامین نفت

تامین نفت تحت تاثیر فراوان همان عواملی است که در حال حاضر نقش مهمی در این امر بازی می‌کنند. این عوامل عبارتند از:

- قیمت بالا؛

- افزایش هزینه تولید؛

- افزایش هزینه نیروی انسانی و تاسیسات در زمان افزایش تقاضا.

به کارگیری روش ازدیاد استحصال نفت (EOR) به منظور افزایش تولید از میدان‌های نفتی به شدت به قیمت بالای نفت بستگی خواهد داشت. مگر اینکه یارانه یا قوانین و مقررات شدیدی وجود داشته باشند.

سهم فراوانی از نفت جهان از کشورهای خاورمیانه‌ای عضو اوپک تامین می‌شود؛ هرچند نفت تولید شده به روش‌های غیرمتداول از ذخایر دریایی مناطقی غیر از خاورمیانه، نقش چشمگیری خواهد داشت.

بعید است که قیمت و تقاضای نفت در جو حاکم بر اقتصاد کنونی جهان پایین بیاید. در چنین شرایطی چشم‌انداز کلی تولید نفت تا چند سال آینده مثبت به نظر می‌رسد. گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در ژوئن ۲۰۱۱ حاکی از آن است که رشد تولید نفت در سال ۲۰۱۱ از ۲۰۱۰ بیشتر خواهد بود. «هزینه استخراج نفت کشورهای غیراوپک، چه از آب‌های عمیق برزیل باشد چه از کانادا، در ازای هر بشکه بین ۴۰ تا ۱۰۰ دلار است. از طرف دیگر بیشتر شرکت‌های نفتی، سودآوری پروژه‌های خود را در قیمت کمتر از بشکه‌ای ۱۰۰ دلار آزمایش می‌کنند. به این ترتیب چشم‌انداز اقتصادی بخش بالادستی، بسیار مناسب به نظر می‌رسد و پروژه‌های استحصال نفت به روش غیرمتداول پیشرفت خواهند داشت».

پس از فاجعه انفجار خلیج مکزیک در آوریل ۲۰۱۰، به دلیل تاخیرهای طولانی در پروژه‌های خلیج مکزیک و همچنین به دلیل توسعه استحصال نفت از لایه‌های رسی در کانادا، صنعت نفت آمریکای شمالی، چشم‌انداز خود را مورد ارزیابی مجدد قرار داد. طبق محاسبات آژانس بین‌المللی انرژی، تاخیر به وجود آمده در پروژه‌های نفتی به علت فاجعه خلیج مکزیک، تا سال ۲۰۱۵، حدودا به روزی ۳۰۰ هزار بشکه خسارت به آمریکا وارد خواهد کرد، اما آمریکا با توسعه و بهبود روش استحصال نفت از خاک رس این خسارات را جبران می‌کند.اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) نیز چشم‌انداز استحصال نفت از خاک رس را تایید می‌کند. اداره اطلاعات انرژی آمریکا در گزارش «چشم‌انداز سالانه انرژی ۲۰۱۱» گفته: «پیشرفت حفاری افقی و فناوری شکست هیدرولیک [لایه‌های رسی] به دستیابی به بهبود روش استحصال نفت از خاک رس می‌انجامد. بهبود تجهیزات حفاری و وسایل [کنترل] و پایش [حفاری] نیز از جمله پیشرفت‌هایی هستند که باعث افزایش تولید داخلی آمریکا می‌شوند». در سال ۲۰۱۰، متوسط تولید نفت آمریکا روزانه ۵۱/۵ میلیون بشکه بوده است. این میزان در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۰۸ که بحران اقتصاد جهانی در بدترین شرایط ممکن بود، به ترتیب ۳۶/۵ و ۹۵/۴ میلیون بشکه در روز بوده است.

اما در مورد سایر روش‌های غیرمتداول و منابعی که به سهولت قابل دسترسی نیستند، قیمت نفت، نقش تعیین‌کننده‌ای در گسترش روش استحصال نفت از خاک رس در آمریکا خواهد داشت. اداره اطلاعات انرژی آمریکا خاطرنشان می‌کند که پیش‌بینی این اداره برای سال ۲۰۳۵، در شرایط قیمت بالای نفت که قیمت نفت خام را بشکه‌ای ۲۰۰ دلار فرض کرده، تولید به روش استحصال نفت از خاک رس تقریبا ۳ برابر بیشتر از شرایط معمولی قیمت نفت است. در این محاسبه، قیمت نفت در سال ۲۰۳۵ در شرایط معمولی، بشکه‌ای ۱۲۵ دلار در نظر گرفته شده است. همچنین در شرایط قیمت بالای نفت، حفاری دریایی به میزان چشمگیری- ۲۵ درصد بیشتر از آنچه هم‌اکنون وجود دارد- بیشتر خواهد شد.علاوه بر این، اوپک پیش‌بینی می‌کند که تولید نفت خود را تا ۲۰۳۰ افزایش خواهد داد. اما این گزارش تاکید می‌کند که آهنگ کند رشد [تقاضا] بیشتر از اینکه به دلیل محدودیت تولید اوپک باشد، در نتیجه افزایش تولید کشورهای غیراوپک و افزایش عرضه میعانات غیرنفتی مثل انواع مختلف ان.جی.ال (NGLs) خواهد بود.

منبع: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی