دنیای اقتصاد: پس از قرائت اولین گزارش کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی درخصوص روند اجرای برجام که روز شنبه در صحن پارلمان قرائت شد و مشتمل بر بررسی عملکرد ۶ ماهه همه طرف‌های دخیل در برنامه جامع اقدام مشترک است، وزارت امور خارجه نیز سومین گزارش سه‌ ماهه اجرای برجام را ۲۶ مهرماه در چهار بخش به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تقدیم کرد.

این گزارش دارای چهار بخش است و عمده‌ترین تحولات سه ماهه گذشته در حوزه‌های «رصد و نظارت»، «رفع تحریم‌ها»، «فعالیت‌های هسته‌ای» و «چالش‌ها» را مورد بررسی قرار داده است که هر کدام از این بخش‌ها دارای زیرمجموعه‌هایی هستند.برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای موسوم به ۱+۵ مورد توافق قرار گرفت، پس از تصویب شورای عالی امنیت ملی، مجلس شورای اسلامی و تایید نهایی مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی)، در تاریخ ۲۶ دی‌ماه ۱۳۹۴ رسما به مرحله اجرا درآمد. تبصره یک قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» مصوب ۲۱/ ۷ / ۱۳۹۴ مجلس شورای اسلامی مقرر می‌دارد «وزیر امور خارجه موظف است روند اجرای توافقنامه را هر سه ماه یک بار به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گزارش دهد.»

نخستین گزارش سه‌ماهه از اجرای برجام در فروردین ماه ۱۳۹۵ و دومین گزارش سه‌ماهه در تیرماه ۱۳۹۵ تقدیم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی شد. گزارش حاضر، سومین گزارش سه‌ماهه از روند اجرای برجام،‌ مربوط به فاصله زمانی ۲۶ تیرماه تا ۲۶ مهرماه ۱۳۹۵ است. در فاصله زمانی میان دومین و سومین گزارش سه‌ماهه فهرست و تصویر اسناد مربوط به اعلام مکتوب رفع تحریم‌های مرتبط با برجام از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا، اصلاحیه مربوط به ظرفیت تولید آب سنگین اراک و پاسخ به ۳۵ سوال کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی درخصوص برجام،‌ برای ریاست آن کمیسیون ارسال شد.

بخش نخست- رصد و نظارت

1. نامه وزیر امور خارجه به خانم موگرینی: به منظور مقابله با برخی تعلل‌های جدی طرف‌های اروپایی و آمریکایی در فراهم کردن فضای مناسب برای اجرای موفق برجام، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نامه مهمی در تاریخ ۱۲ شهریور ۱۳۹۵ (۲ سپتامبر ۲۰۱۶) برای خانم فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی به‌عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام، ارسال کرد.در این نامه وزیر امور خارجه با اشاره به پایبندی کامل ایران به تعهدات خود وفق برجام،‌ ضرورت اتخاذ اقدامات لازم از سوی طرف‌های مقابل برای اجرای موثر تعهداتش را یادآور شده و تاکید کرده است که تداوم حیات توافق‌های بین‌المللی تنها با پایبندی متقابل دو طرف ممکن است. وزیر امور خارجه در ادامه ضمن بیان نمونه‌هایی از تعلل یا اهمال طرف‌های مقابل به‌خصوص آمریکا و برخی کشورهای اروپایی در اجرای موثر تعهدات خود در زمینه رفع تحریم‌ها، خواستار تشکیل جلسه کمیسیون مشترک در سطح وزیران امور خارجه برای رسیدگی به موارد تعلل طرف‌های مقابل و رفع موانع بهره‌مندی کامل ملت ایران از ظرفیت‌های برجام شد.مهم‌ترین مواردی که از عملکرد نامطلوب طرف مقابل در این نامه مورد اشاره قرار گرفته است عبارتند از مشکلات مالی و بانکی، تضمین «دسترسی ایران به حوزه‌های تجارت، فن‌آوری، تامین مالی و انرژی» وفق بند ۳۳ برجام و تاخیر غیرموجه آمریکا در صدور مجوز فروش هواپیماهای مسافربری به ایران که از جمله تکالیف طرف‌های برجام است.

2. برگزاری اولین کمیسیون مشترک برجام در سطح وزیران امور خارجه: بنابر درخواست جمهوری اسلامی ایران در نامه فوق، اولین جلسه کمیسیون مشترک در سطح وزیران امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، کشورهای ۱+۵ و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی، به منظور رسیدگی به نگرانی‌های ایران در حوزه رفع تحریم‌ها، روز پنج‌شنبه یکم مهر ۱۳۹۵ در مقر سازمان ملل متحد (نیویورک) برگزار شد.

3. برگزاری چهارمین و پنجمین کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان وزیران: یکی از راهکارهای عمده برای پیگیری اجرای تعهدات طرف‌های مقابل برجام، سازوکارهای مربوط به کمیسیون مشترک برجام، متشکل از نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای ۱+۵ با هماهنگی اتحادیه اروپایی است. نشست‌های کمیسیون مشترک برجام به‌صورت ادواری در سطح معاونان وزرای خارجه تشکیل و به موازات آن نشست‌های کارشناسی نیز برگزار می‌شود. چهارمین نشست کمیسیون مشترک برجام در تاریخ ۲۹ تیرماه ۱۳۹۵ در شهر وین و پنجمین نشست ۳۱ شهریور ۱۳۹۵ در محل دفتر اتحادیه اروپایی نزد سازمان ملل متحد در نیویورک، با حضور معاونان وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران و کشورهای ۱+۵ و معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی برگزار شد.

4. رصد و گزارش تحولات به مراجع ذی‌ربط: ماده ۳ قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام، دولت را موظف کرده است هرگونه پایبند نبودن طرف مقابل در زمینه لغو موثر تحریم‌ها، بازگرداندن تحریم‌های لغو شده یا وضع تحریم‌های جدید تحت هر عنوان دیگر را به دقت رصد و اقدامات متقابل در جهت احقاق حقوق ملت ایران را انجام دهد.

5. کانال خرید برجام: در دوران پیش از برجام و وفق قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت، علاوه بر تحریم‌های گسترده‌ای که علیه ایران برقرار شده بود، صادرات هرگونه کالا و خدمات که به نوعی می‌توانست به برنامه هسته‌ای ایران یا برنامه‌های موشکی ایران کمک کند، از جمله کالاهای دارای کاربرد دوگانه، ممنوع بود. به موجب برجام، یک کانال خرید برای تسهیل خرید اقلام هسته‌ای یا اقلام یا کاربری دوگانه هسته‌ای به مقصد جمهوری اسلامی ایران تاسیس شده است.

6. فضای سیاسی و بین‌المللی: با وجود برخی چالش‌های موجود، فضای سیاسی و بین‌المللی پس از اجرایی شدن برجام به شکل کاملا محسوسی به نفع جمهوری اسلامی ایران تغییر کرده است، به گونه‌ای که جایگاه ایران به‌عنوان یکی از بازیگران قدرتمند و تاثیرگذار منطقه‌ای و بین‌المللی تثبیت و سفر هیات‌های عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی،‌ همچنین نمایندگان شرکت‌های معظم بین‌المللی به ایران طی ۹ ماه اخیر چشمگیر بوده است.

بخش دوم- رفع تحریم‌ها

در این بخش عمده‌ترین تحولات سه ماه گذشته عبارتند از: «۱.روابط کارگزاری بانکی و گشایش اعتبارات، ۲. انتشار پرسش و پاسخ‌های جدید ازسوی آمریکا (متعاقب دو دور مذاکره کارشناسی در چارچوب کمیسیون مشترک برجام، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا در تاریخ ۱۶ مهرماه ۱۳۹۵ تعدادی پرسش و پاسخ متداول جدید را در تارنمای رسمی خود منتشر کرد. این پرسش و پاسخ‌های متداول بر اساس بند ۲۷ برجام در راستای ابهام‌زدایی از رفع تحریم‌ها تهیه می‌شود و حسب نیاز می‌تواند اصلاح شود. بند ۲۷ برجام، اروپا و آمریکا را متعهد کرده است از رفع تحریم‌ها در چارچوب برجام، با مشورت ایران، ابهام‌زدایی کنند) ۳. حوزه نفت، گاز و پتروشیمی، ۴. صدور مجوز فروش هواپیماهای مسافربری به ایران، ۵. صدور مجوز عمومی برای شرکت‌های هوایی خارجی جهت پرواز منظم به ایران، ۶. تعمیرات و تامین قطعات هواپیما، ۷. رشد مبادلات تجاری، ۸. حمل و نقل ریلی، ۹. شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران،۱۰.شرکت ملی نفتکش ایران، ۱۱. آخرین وضعیت فهرست‌های تحریمی مرتبط هسته‌ای، ۱۲.گزارش نهادهای بین‌المللی از وضعیت اقتصادی ایران در دوره پسابرجام و ۱۳. همکاری با شرکت‌های خودروسازی است.»

در بخش سوم نیز عمده‌ترین تحولات عبارتند از: «۱. تعامل با آژانس با هدف راستی‌آزمایی انجام تعهدات ایران، ۲. رآکتور آب سنگین اراک، ۳. فعالیت‌های مربوط به آب سنگین، ۴. غنی‌سازی، ۵. تحقیق و توسعه، ۶. تولید و موجودی سانتریفیوژ، ۷. ذخایر، ۸. تاسیسات فردو، ۹. همکاری‌های دو یا چندجانبه برای توسعه صنعت هسته‌ای .» در بخش چهارم با عنوان چالش‌ها همچنین در این بخش عمده‌ترین تحولات سه ماه گذشته عبارتند از: «۱. اهمال و تعلل طرف آمریکایی در اجرای تعهدات، ۲. تحریم‌ها و محدودیت‌های باقیمانده، ۳. محدودیت‌های گروه ویژه اقدام مالی، ۴. رتبه‌بندی ریسک، ۵. منفعت‌طلبی برخی شریکان اقتصادی، ۶. فضای ایران‌هراسی، ۷. زمان‌بر بودن به‌روزرسانی موسسات مالی و بانک‌های داخلی است.»