جای خالی مدیریت منابع انسانی در ایران

دکتر نادر هوشمندیار*

در کشورهای در حال توسعه، دولت‌ها در معنای وسیع کلمه، منشا و شالوده اصلی نظم در سیستم‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هستند و مدیران ارشد (Senior Managers)، مهمترین عامل در حیات، رشد و شکوفایی یا نابودی نظام‌ها هستند. می‌توان گفت که نظام سیاستگذاری و تصمیم‌گیری است که می‌تواند، روند حرکت از وضع موجود را به سوی وضعیت مطلوب هدایت کند و در هر لحظه، برای ایجاد آینده‌ای بهتر تکاپو نمایند. متاسفانه تلاش‌های مستمر در استقرار سیاست‌های کلی اقتصادی نظام به‌طور عام و در بخش تعاون به‌طور خاص، برای توصیف ضرورت و تبیین مفهوم توسعه تعاونی‌ها و اثربخش مدیران ارشد در سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی، در ابعاد گوناگون و اهمیت جوهره کارکردی توسعه مدیریت به عنوان پایه و اساس توسعه تعاونی‌ها تاکنون ناموفق بوده است. زیرا به علت کمبود باور قوی دولت مردان در گسترش مالکیت در سطح عمومی و افزایش سهم بخش‌های خصوصی و تعاونی در اقتصاد ملی این مهم را در هاله‌ای از ابهام و سطحی‌نگری نگه داشته و باعث عدم موفقیت دولت در دستیابی به اهداف تعیین شده می‌باشد.

به اعتقاد نظریه‌پردازان مدیریت نوین، مفهوم توسعه مدیریت نیروی انسانی (HRM) به عنوان پیش‌شرط توسعه سازمان‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در نظر گرفته می‌شود، لیکن گستره واقعی این مفهوم یعنی توسعه تعاونی‌ها و آموزش مدیران ارشد ابعاد گسترده دیگری را نیز می‌تواند در برداشته باشد. لذا مقاله حاضر می‌کوشد ضرورت توجه جدی به موضوع آموزش مدیران ارشد را به مثابه پیش‌شرط توسعه تعاونی‌ها بیان نماید.

در صورت ارتقای کیفی توسعه مدیریت ارشد، با آموزش و برنامه‌ریزی منسجم درازمدت، تامین ارتباط تنگاتنگ مدیران با دانشگاه‌ها برای نیل به شاخص‌ها و پارامترهای اثربخشی مدیران ارشد می‌توان، به جایگاه رفیعی در اجرای سیاست‌های کلی اقتصادی کشور دست یافت. به عبارت دیگر نگاه نو به مدیریت جدید و توسعه مولفه‌های آن می‌تواند تلفیقی از ارتباط دانشگاهیان، صاحب‌نظران، کارشناسان خبره دیگر بخش‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و تغییر سیستم‌های سنتی به سیستم‌های مدرن علمی، با در نظر گرفتن مدیریت منابع انسانی (HRM)، می‌تواند ما را به دستاوردی نو در توسعه تعاونی‌ها و مدیریت رهنمون گردد. مهمترین امتیاز کشور ما در حال حاضر برخورداری از نیروی جوان تحصیلکرده و پر انرژی است که می‌توان با آموزش صحیح آنها در ارتباط ارگانیک با مراجع علمی مدیریت نوین، توانمندی‌های فوق‌العاده‌ای را در به ثمر رساندن اهداف برنامه‌ریزی شده کشور در عرصه‌های تکنولوژی (IT)، فکرآفرینی و فنون علمی - کاربردی را آشکار ساخت و پتانسیل‌های نهفته این نیروی جوان را رها نمود.

در کنار عوامل یاد شده بالا می‌توان از پارامترهای دیگری همچون وجود ظرفیت‌های بالای صنعتی، استعدادهای کشاورزی و ذخایر غنی معدنی کشور نام برد.

با توجه به ضرورت شتاب گرفتن رشد و توسعه اقتصادی کشور مبتنی بر اجرای عدالت اجتماعی و فقرزدایی در چارچوب چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور و اولین ابلاغیه مقام رهبری در سال گذشته پیرامون سیاست‌های صدر و ذیل اصل ۴۴ قانون اساسی و همچنین اشاره به اصل ۴۳ قانون‌اساسی به منظور جلوگیری از بزرگ شدن بخش دولتی و نیز حرکت به سوی شکوفایی بخش‌های خصوصی و تعاونی، اجرای مواردی به شرح زیر لازم به نظر می‌رسد:

- شتاب بخشیدن به رشد اقتصاد ملی.

- گسترش مالکیت در سطح عموم مردم به منظور تامین عدالت اجتماعی.

- ارتقای کارآیی بنگاه‌های اقتصادی، بهره‌وری برنامه‌ریزی شده از منابع مادی و انسانی و فناوری روز.

- افزایش رقابت‌پذیری در اقتصاد ملی.

- افزایش سهم بخش‌های خصوصی و تعاونی در اقتصاد ملی، به‌خصوص افزایش سهم بخش تعاونی در اقتصاد کشور به ۲۵درصد تا آخر برنامه پنج ساله پنجم.

- کاستن از بار مالی و مدیریتی دولت در تصدی فعالیت‌های اقتصادی.

- افزایش سطح عمومی اشتغال از جمله از طریق ایجاد تعاونی‌ها برای جذب نیروهای قابل اشتغال و فعال.

- تشویق اقشار مردم به پس‌انداز و سرمایه‌گذاری.

- حمایت دولت از تشکیل و توسعه تعاونی‌ها با روش‌هایی از جمله تخفیف مالیاتی، ارائه تسهیلات اعتباری حمایتی به وسیله کلیه موسسات مالی کشور و پرهیز از هرگونه دریافت اضافی دولت از تعاونی‌ها نسبت به بخش‌خصوصی.

- رفع محدودیت از حضور تعاونی‌ها در تمامی عرصه‌های اقتصادی از جمله بانکداری و بیمه

- تشکیل بانک توسعه تعاون با سرمایه دولت با هدف ارتقا سهم بخش تعاونی در اقتصاد کشور.

- حمایت دولت از دستیابی تعاونی‌ها به بازار نهایی و اطلاع‌رسانی جامع و عادلانه به این بخش.

- اعمال نقش حاکمیتی دولت در قالب امور سیاست‌گذاری و نظارت بر اجرای قوانین موضوعه و پرهیز از مداخله در امور اجرایی و مدیریتی - آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و سایر حمایت‌های لازم به منظور افزایش کارآمدی و توانمندسازی تعاونی‌ها.

- انعطاف و تنوع در شیوه‌های افزایش سرمایه و توزیع سهام در بخش تعاونی و اتخاذ تدابیر لازم به نحوی که علاوه بر تعاونی‌های متعارف امکان تاسیس تعاونی‌های جدید در قالب شرکت سهامی عام با محدودیت مالکیت هر یک از سهامداران به سقف معینی که حدود آن را قانون تعیین می‌کند، فراهم می‌شود.

اما آنچه که باعث گردیده نتوانیم به‌رغم برخورداری از این همه حمایت‌ها منابع و موقعیت‌های ممتاز که می‌تواند زیرساخت‌های کشور ایران را در تمام ابعاد علمی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی دگرگون ساخته و جایگاه واقعی ایران را در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به دست آوریم، به مجموعه عواملی بر می‌گردد که ریشه‌یابی آن عمدتا در ضعف مدیریت کلان و برنامه‌ریزی اقتصادی کشور می‌باشد که توسعه تعاونی‌ها و مدیران ارشد سایر سازمان‌ها، بنگاه‌های اقتصادی و غیره در بخش تعاون نیز از این قاعده مستثنی نیستند. لذا به نظر می‌رسد، به طور کلی مدیریت کلان کشور در ابعاد مختلف توسعه کشور به طور عام و در بخش تعاون و آموزش مدیران ارشد به طور خاص و اعتلای ساختار نظام اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی توجه کمتر داشته، یعنی جهت توسعه مدیریت موزون و همه جانبه مدیران ارشد، برنامه‌ریزی درازمدت زمانبندی شده نداشته است.

موضوع توسعه مدیران ارشد و میانی به مثابه زیربنای توسعه همه جانبه حوزه‌های گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی بیش یا کم مورد توجه دانشگاهیان، صاحبنظران و کارشناسان قرار گرفته است.

پدیده توسعه مدیریت نیروی انسانی Human Resource (HRM) Management به طور خاص، به‌رغم آنکه در ظاهر امری واضح و بدیهی می‌نماید، لیکن در عمق و محتوا دارای جنبه‌ها و ابعادی است که کمتر تمامی وجوه آن از سوی سیاست‌گذاران حوزه توسعه مورد شناسایی و کنکاش علمی به نظر می‌رسد، بارزترین وجوه توسعه مدیریت قرار گرفته است. اندیشه بسیاری از مسوولان و دست‌اندرکاران سیاست‌گذاری کشورمان در دو موضوع توسعه مدیران و توسعه سازمان‌ها اعم از سازمان‌های دولتی، تعاونی و بخش‌خصوصی خلاصه می‌گردد (اصول ۴۳ و ۴۴ قانون اساسی).

البته در اینکه فقط این دو موضوع در زمره اصلی‌ترین پایه‌های توسعه مدیریت به شمار می‌رود جای تردید وجود دارد. ولی بحث اصلی در این است که به هیچ وجه نمی‌توان توسعه مدیریت را تنها با دو محور توسعه مدیران ارشد و توسعه سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی محدود نمود و این مفهوم در بردارنده پارامترهای مهم و کمتر شناخته شده دیگری نیز می‌تواند باشد.

به عبارت دیگر توسعه مدیریت را می‌توان با استفاده از آموزش‌های آکادمیک و شناسایی و به کارگیری مولفه‌هایی مانند توانایی‌ها، مهارت‌ها، اثربخشی‌ها و ظرفیت‌های موثر کلان مدیریتی در سطوح نیروی انسانی و درون سازمان، آگاهی‌های لازم مدیریت، درک و شناخت برنامه‌های درون و برون‌سازمانی، موانع و فرصت‌ها و انگیزه‌های مدیریتی در بهبود توسعه مدیریت و تحول سازمان که منجر و منتهی به بالانس کردن هزینه‌ها و درآمدها و در نهایت سودآوری سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی می‌شود ارتقا داد.

نتیجه‌گیری:

کشور ایران برغم برخورداری از منابع غنی و سرشار معدنی، نفت و گاز و استعدادهای بسیار نیرومند نیروی انسانی اما نتوانسته است در حد جایگاه ممتاز و تاثیرگذار در عرصه روابط و معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی ظاهر گردد. توسعه مدیریت به طور کلان و توسعه مدیران ارشد به طور اخص را می‌توان به عنوان یکی از اولویت‌دارترین چالش‌های نظام مورد توجه قرار داده و به آن برخوردی علمی و ارگانیک کرد.

موضوع توسعه مدیریت، دارای ماهیت و ابعاد بسیار پییچده و درهم تنیده‌ای است. از این‌رو هم در میان مسوولان اجرایی و هم در سطح مراکز علمی - پژوهشی، شناخت عمیقی نسبت به اساس محتوای آن وجود ندارد.

برای رفع این نقیصه، مقاله حاضر کوشید تا ضمن تشریح ضرورت‌های پرداختن به موضوع توسعه مدیریت، ماهیت مفهومی آن را مورد کالبدشکافی قرار داده و با تبیین تعدادی از مولفه‌های توسعه مدیریت تصویر روشن‌تری از ماهیت پیچیده موضوع ارائه دهد. در مقاله حاضر، نقش تعاملی تمامی مولفه‌ها و پارامترهای یاد شده با یکدیگر مورد تاکید قرار گرفت و از ضرورت تعادل و انسجام درونی آنها سخن به میان رفت. در عین حال باید اذعان نمود که تمامی این مولفه‌ها و پارامترها را نمی‌توان هم وزن و هم سطح یکدیگر تلقی نمود. کارکرد فکرآفرینی که در کانون اصلی این مولفه جای دارد از یک سو و توفیق مدیران عالی در اقشار گوناگون مردم جهت تحقق چشم‌اندازهای تنظیم شده از سوی دیگر، در مجموع جوهر توسعه مدیریت را تشکیل می‌دهد.

منابع:

۱ - برانین، محمد، بررسی توسعه مدیریت در فرانسه و الجزایر.

۲ - آنالویی، فرهاد، مدیریت منابع انسانی در UK.

۳ - کرمی، اژدر، مدیریت استراتژیک در بنگاه‌های کوچک اقتصادی.

۴ - هوشمندیار، نادر (رساله دکترا)، توسعه مدیریت و مولفه‌های اثرگذاری بر مدیران ارشد.

*تحلیلگر مسائل اقتصادی و مدیریت