معمای ایرباس 320

محمدحسین باقی: چرخه بحران در مصر گویی پایانی ندارد. ظاهرا تقدیر این است که این کشور در گردونه بی‌ثباتی سرگردان باشد. سال‌ها بحران اقتصادی، کسادی بازار گردشگری و ورشکستگی کم بود که این بار سقوط هواپیما خبرساز شد. هرچند این کشور عزم دارد تا به اقتصاد و سیاست منطقه‌ای بازگردد اما نیروهای گریز از مرکز که به واسطه شرایط بحرانی در مصر از بند رها شده‌اند، سر سازگاری با رژیم السیسی ندارند. به گزارش نیویورک‌تایمز، هرچند ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه که در اکتبر ۲۰۱۵ ایرلاین مسافری کشورش بر فراز شرم الشیخ به دست داعش سقوط کرد، اعلام کرده بود که ممکن است به‌زودی پروازهای روسیه به این کشور از سر گرفته شود اما سقوط یک هواپیمای دیگر نه تنها باعث نگرانی ایرلاین‌های روسی شده بلکه سایر شرکت‌های هواپیمایی و البته خود دولتمردان مصری را نیز سردرگم کرده است.

با ناپدید شدن هواپیمای مسافربری مصر با ۶۶ سرنشین، اخبار ضد و نقیضی از یافتن بقایای لاشه این هواپیما منتشر شده است. این در حالی است که داعش نیز در پیامی مسوولیت «ساقط کردن» آن را بر عهده گرفته است. هواپیمای مسافربری ایرباس ۳۲۰ خطوط هوایی مصر صبح پنج‌شنبه در حالی که از فرودگاه «شارل دوگل» فرانسه عازم مصر بود، با ۶۶ سرنشین لحظاتی بعد از ورود به حریم هوایی مصر، بر فراز دریای مدیترانه از صفحه رادار محو شد. با وجود اینکه وزارت هواپیمایی مصر شامگاه پنج‌شنبه اعلام کرده بود که یونان به قطعاتی از هواپیما و جلیقه‌های نجات آن دست پیدا کرده اما یونان ساعتی بعد این ادعا را رد کرد و تاکید کرد که اشیای پیدا شده ارتباطی با هواپیمای مصری ندارد. هواپیمایی مصر رسما سقوط این هواپیمای مسافربری را تایید کرده و به خانواده قربانیان تسلیت گفته است اما هنوز اثری از بقایای آن پیدا نشده است.

تیم‌های جست‌وجو از کشورهای یونان، فرانسه، انگلیس، قبرس، ایتالیا و مصر جست‌وجوی گسترده‌ای را در دریای مدیترانه آغاز کرده‌اند. با این حال، صفحات وابسته به گروه تروریستی داعش در اینترنت و دنیای مجازی با انتشار پیام‌هایی مسوولیت سرنگونی این هواپیما را برعهده گرفتند. عناصر داعش مدعی هستند که این هواپیما را سرنگون کرده‌اند و «حملات بیشتر علیه اروپا و آمریکا نیز در راه خواهد بود.» به گزارش نیویورک‌تایمز، زنجیره حوادث پشت سر هم باعث شده مصر نتواند فرصت تنفس بیابد؛ اقتصاد بیمار، کاهش ارزش پول، رئیس‌جمهور سرکوبگر، اعتراضات بر سر واگذاری جزایر مصری به عربستان و در نهایت فعالیت‌های داعش در مصر، دولت عبدالفتاح السیسی را کلافه کرده است.

نیویورک‌تایمز می‌نویسد سقوط این هواپیما چنان برای مقام‌های مصری شوکه‌کننده بود که باعث شد آنها رویکرد همیشگی خود نسبت به مدیریت بحران را از دست بدهند. آنها در گام اول دچار «سرگردانی و ابهام» شدند. بر خلاف گذشته، آنها این بار پذیرفتند که احتمال حمله تروریستی جدی است. شریف فتحی، وزیر هوانوردی مصر، اعلام کرد که احتمال حمله تروریستی «بیش از حد احتمال» یعنی قریب یه یقین است. این گزارش می‌افزاید دفعه قبل وقتی هواپیمای روسی سقوط کرد مقام‌های مصری هرگونه ارتباط با تروریسم یا شبه نظامیان را رد کردند اما این بار نحوه واکنش فتحی در تقابل با واکنش دولت بود زیرا وی در همان گام اول به تروریستی بودن این قضیه اشاره کرد. سقوط این هواپیما باعث شد برخی متحدان مصر به عدم توانایی این کشور در تضمین امنیت هواپیماها اشاره کنند. اکونومیست در گزارشی می‌نویسد به تازگی دولت سیسی با برخی متحدان غربی به مشکل برخورده است. اگر چنین اختلافاتی ادامه پیدا کند ممکن است مصر «با بن‌بست در ارتباط با متحدان غربی» مواجه شود. جدیدترین بن‌بست در رابطه با غرب در ارتباط با ایتالیا رخ داد که پلیس مخفی مصر یک دانشجوی ایتالیایی دوره دکتری که برای تحقیق در مورد اتحادیه‌های کارگری مصری به این کشور رفته بود را کشتند. اگرچه مقام‌های ایتالیایی انگشت اتهام را به سوی نیروهای امنیتی مصر نشانه رفتند اما دولت تمام این اتهامات را رد کرد. در ماه سپتامبر هم نیروهای امنیتی مصر دسته گل دیگری به آب دادند و آن هدف قرار دادن اشتباهی توریست‌های مکزیکی به ظن تروریست بودن آنها بود. این مساله و بسیاری اتفاقات دیگر باعث شد حجم ورود گردشگران به مصر ۴۰ درصد کاهش یابد و بر بحران اقتصادی در این کشور بیفزاید. نیویورک‌تایمز می‌نویسد تناقض اینجا است که دولت‌های غربی با مشاهده بحران‌های مصر و روش سرکوبگرانه دولت در برخورد با معترضان به جای کاهش ارتباط یا تحریم این کشور به تقویت حمایت از حکومت نظامیان خواهند پرداخت. تحلیلگری مصری به نام «هانا» می‌گوید: «این مساله می‌تواند وضع موجود را تقویت کند. از آنجا که کشور آبستن بحران‌ها و تهدیداتی است که می‌تواند به جهان خارج سرریز شود برخی کشورها تمایل ندارند که بر چیزهایی مانند حقوق بشر، سیاست و سایر آزادی‌های مدنی انگشت بگذارند.»

سناریوی سقوط: آیا باز هم دست داعش در کار است؟

اوایل ماه جاری میلادی داعش یک کارزار گسترده رسانه‌ای به راه انداخت که مضمون آن حمایت از «شورش» در شبه‌جزیره سینا بود. مقام‌های ۱۴ استان داعشی در عراق، لیبی و سوریه با انتشار ویدئوهایی خواستار حمایت از «ولایت سینا» شدند. وجه تمایز این کارزار با سایر عملیات‌ها و کارزارهای داعش در این است که در این ویدئوها به‌صورت هماهنگ نیروهای داعش ضمن تقبیح دولت‌های مرتد عربی و متحدان غربی‌شان، حملات خود را موفقیت‌آمیز خوانده و به ستایش از شهادت پرداختند. به گزارش نشریه فارن افرز، این ویدئو یک نقطه عطف در تحولات مربوط به داعش است. چرا؟ چنین به نظر می‌رسد که این گروه در عراق و سوریه متحمل شکست شده و بسیاری از سرزمین‌های تسخیر شده خود را از دست می‌دهد.

بر همین اساس، این ویدئوهای همزمان نشان می‌دهد که آنها توجه خود را به شمال آفریقا دوخته‌اند تا به این طریق فرصتی برای تنفس و تجدید قوا بیابند. تحلیلگران فارن افرز می‌گویند داعش در حال عضوگیری است. این تحولات حاکی از این است که داعش در کنار شمال آفریقا، اسرائیل را نیز هدف گرفته است و ممکن است سرزمین‌های اشغالی خلافت نشین دیگر داعش در منطقه باشد.

فارن افرز می‌نویسد میزان و شدت کارزار رسانه‌ای داعش در مصر بی‌سابقه بوده و فقط با کارزار رسانه‌ای داعش علیه عربستان قابل قیاس است. این گروه در ماه دسامبر با انتشار ویدئوهایی فراوان در فضای مجازی به دولت عربستان به شدت حمله کرد و آنها را متهم به همکاری با «صلیبیون» مانند آمریکا کرد و از شهروندان این کشور خواست تا به شاخه داعش در این پادشاهی ملحق شوند. در ویدئوی مربوط به مصر هم ضمن تاختن به عربستان، دولت مصر هم به دلیل رابطه با عربستان و آمریکا متهم شناخته شده است. داعش در این ویدئو همچنین به اخوان‌المسلمین تاخته و آنها را به دلیل اتحاد با دولت‌های سکولاری مانند ترکیه آماج انتقاد قرار داده و از اینکه در مصر «قوانین دست‌ساز بشر را به جای قوانین الهی و اسلامی» جاری کرده‌اند، ابراز تاسف شده است.

به نوشته فارن افرز، این مجموعه ویدئوها به مصری‌ها نسبت به پذیرش «مذهب جدید» یعنی دموکراسی هشدار می‌دهد و از آنها می‌خواهد تا «بیدار شوند و رستگاری را از راه شریعت بیابند.» داعشی‌ها سینا را «سرزمین موسای پیامبر» نامیده و عبدالفتاح‌السیسی را «فرعون جدید» خوانده و او را به دلیل «حمایت از یهود» نفرین کرده‌اند. در کنار انتقاد از دولت مصر، ویدئوهای داعش، سینا را «دروازه ورود به فلسطین» نامیده که به این وسیله دولت اسلامی بیت‌المقدس و مسجد الاقصی را «آزاد» خواهد کرد. بمب‌های ویدئویی اخیر داعش نشان می‌دهد که رهبران مصری و مقام‌های نظامی این کشور با همتایان اسرائیلی شان دیدار می‌کنند و یهودیان اسرائیل را «قربانی» می‌نامند. داعش در این مجموعه ویدئوها اعلام می‌کند که پس از «کافران» مصری خدمت یهودیان خواهد رسید. یکی از مبارزان داعش هشدار می‌دهد که اسرائیل به زودی به همان سرنوشت همتایان مصری‌شان دچار خواهد شد: «چاقوهایی که سابقا گردن جاسوسان شما را می‌برید فردا گلوی سربازان تان را خواهد برید.»

از نظر داعش، هدف قرار دادن مخاطب مصری مطلوب است به چند دلیل: اول، این گروه احساس می‌کند که مصری‌ها برای عضوگیری آماده‌تر هستند زیرا ناکامی‌های اقتصادی مصر و سرکوب مخالفان باعث کاهش محبوبیت السیسی شده است. افزون بر این، اخوان‌المسلمینی که روزگاری نیروی سیاسی قابل پذیرشی بود اکنون چهره‌اش خدشه‌دار شده است. این حزب سیاسی فقط به مدت یک سال توانست قدرت را در دست داشته باشد و هزاران نفر از اعضایش به دست رژیم فعلی زندانی شده‌اند. بنابراین داعش می‌تواند این خلأ را از طریق «ولایت سینا» پر کند و این منطقه را موثرترین ابزار یا وسیله برای تضعیف السیسی قرار دهد. تحلیلگران فارن افرز می‌افزایند: تاکید این مجموعه ویدئوها بر سینا ممکن است زمینه را برای حملاتی گسترده‌تر آماده سازد.

درست یک روز پس از انتشار آخرین ویدئوی داعش، این گروه مسوولیت حمله به حومه قاهره را بر عهده گرفت. این حمله هشت افسر پلیس را کشته و به مرگبارترین حمله تروریستی از سال ۲۰۱۳ تبدیل شد. به نظر می‌رسد حمله‌ای علیه رژیم صهیونیستی در جریان باشد: ارتش اسرائیل هم آماده دریافت حمله از سیناست و هم آماده انجام حمله‌ای تمام عیار در سیناست و این حمله شامل تانک و سایر ادوات زرهی هم می‌شود. از سوی دیگر، تاکید بر سینا تلاشی است برای منحرف کردن اذهان از شکست‌های اخیر داعش در عراق و سوریه. اگرچه این گروه در عراق و سوریه متحمل شکست و از دست دادن سرزمین شده اما استان سینا عملکرد بهتری داشته است. طی ۳ سال گذشته، ولایت سینا هزینه‌های نظامی و انسانی زیادی را به دولت و ارتش مصر وارد کرده و صدها سرباز، پلیس و شهروند مصری را کشته و در این راستا از راکت و حملات مرگبار و انتحاری نیز استفاده شده است.

عملیات‌های ضدترور دولت مصر هم با کُندی مواجه شده است. در اکتبر ۲۰۱۵، ولایت سینا با سرنگونی هواپیمای روسی بزرگ‌ترین دستاورد خود در میان سایر گروه‌های داعش را به نام خود ثبت کرد. سرنگونی دومین هواپیما هم که روز پنج‌شنبه رخ داد را می‌توان دومین دستاورد این گروه دانست و بنابراین سینا را به مهم‌ترین پایگاه برای داعش تبدیل کرد زیرا هم به خاورمیانه دسترسی دارند، هم شمال آفریقا در تیررس این گروه قرار دارد و هم سرزمین‌های اشغالی در سیبل این گروه قرار می‌گیرد.داعش در ویدئویی که در ماه ژانویه منتشر کرد رهبران «غرب‌زده» الجزایر، لیبی، مغرب و تونس را تهدید کرد. اکنون ولایت سینا بهترین مکان برای داعش و سکوی پرتابی برای این گروه به سوی شمال آفریقا، خاورمیانه و اسرائیل است.

به گفته مقام‌های آمریکایی، حضور این گروه در لیبی «بسیار بزرگ» شده و بزرگترین تهدید برای امنیت منطقه‌ای است. تحلیلگران فارن افرز می‌افزایند: مقام‌های آمریکایی می‌گویند با پیشروی ائتلاف آمریکایی و عقب‌نشینی داعش در عراق و سوریه این گروه ممکن است لیبی را به‌عنوان پایگاه برای خود انتخاب کند. تونس هم منبع مهمی برای مبارزان خارجی داعش است. به تعبیر دیگر، تونس یکی از مهم‌ترین پایگاه‌ها برای تامین مبارزان خارجی این گروه است و حملات ویرانگری نیز از سوی این گروه در تونس انجام شده است. در هر حال، انگیزه داعش در پس این حملات و سرنگونی ایرلاین‌ها هر چه باشد اما ویدئوی ۱۴ قسمتی این گروه نشان می‌دهد که در دیدگاه داعش ولایت سینا به «پایگاه بعدی خلافت» و «محل درگیری» این گروه با صلیبیون تبدیل شده است.

شواهد نشان می‌دهد این گروه در حال انتقال به سینا است. بر همین اساس، کشورهای شمال آفریقا، مصر و سرزمین‌های اشغالی باید گوش به زنگ باشند و تحولات این گروه را رصد کنند. ممکن است طی روزها و ماه‌های آینده خبرهای داغی در راه باشد و شاید شاهد «اعلام» خلافت در سرزمین‌های اشغالی و شمال آفریقا و «انتقال» خلافت به مصر باشیم. یک احتمال این است که در صورتی که اسرائیل خطر موجودیتی را از جانب صحرای سینا احساس کند ممکن است دست به حمله نظامی به سرزمین مصر بزند. روی کار آمدن کابینه جدید امنیتی در اسرائیل احتمالا شاهدی است بر وخامت اوضاع در سرزمین‌های اشغالی و صحرای سینا.