هشدار یک اقتصاددان در مواجهه با خشکسالی
هنوز آبیاری ما تغییری نکرده است
فاطمه سادات نجفیان «بعد از گذشت ۵ دهه سیستم کشاورزی و آبیاری ما تغییری نکرده است؛ درحالی‌که کشورهای مدرن و پیشرفته صنعتی روش‌های جدید را جایگزین روش‌های سنتی کرده‌اند. یکی از این روش‌ها آبیاری قطره‌ای است. آنها با استفاده از روش‌های مدرن بدون هیچ تغییری در محصول به‌دست آمده، مصرف آب را در حد چشمگیری کاهش داده‌اند. » آنچه می‌خوانید، بخشی از دیدگاه‌های دکتر «بهمن آرمان» کارشناس اقتصادی است. وی مهاجرت روستاییان به سمت شهرها، از رونق افتادن کشاورزی، واردات محصولات مورد نیاز کشاورزی و مهاجرت به دیگر کشورها را از نتایج خطرناک بحران کم‌آبی و خشکسالی می‌خواند.
فاطمه سادات نجفیان «بعد از گذشت 5 دهه سیستم کشاورزی و آبیاری ما تغییری نکرده است؛ درحالی‌که کشورهای مدرن و پیشرفته صنعتی روش‌های جدید را جایگزین روش‌های سنتی کرده‌اند. یکی از این روش‌ها آبیاری قطره‌ای است. آنها با استفاده از روش‌های مدرن بدون هیچ تغییری در محصول به‌دست آمده، مصرف آب را در حد چشمگیری کاهش داده‌اند.» آنچه می‌خوانید، بخشی از دیدگاه‌های دکتر «بهمن آرمان» کارشناس اقتصادی است. وی مهاجرت روستاییان به سمت شهرها، از رونق افتادن کشاورزی، واردات محصولات مورد نیاز کشاورزی و مهاجرت به دیگر کشورها را از نتایج خطرناک بحران کم‌آبی و خشکسالی می‌خواند. در ادامه مصاحبه «دنیای اقتصاد» با مشاور سابق وزیر صنایع درخصوص مشکلات اقتصادی خشکسالی ایران را می‌خوانید:
تغییرات اقلیمی نشان می‌دهد کشور ما بیشتر و بیشتر گرم و خشک می‌شود. از طرفی نشانه‌های جغرافیایی حکایت از شروع یک دوره خشکسالی طولانی‌مدت دارند. در چنین شرایطی ما بیشترین میزان آب حاصله در کشور را در بخش کشاورزی مصرف می‌کنیم که عملا شیوه آبیاری و کشت بازده خوبی ندارد. فکر می‌کنید باید چه تغییراتی در آبیاری و اقتصاد آن بدهیم تا شاهد بهبودی باشیم؟
ایران از زمان هخامنشیان همواره با مساله خشکسالی روبه‌رو بوده و این مساله از دیرباز وجود داشته است. در اصل ما باید به این موضوع واقف باشیم که ما در منطقه‌ای قرار داریم که همیشه مورد تهدید هستیم و باید قبول کنیم که در این خصوص و برای رفع این معضل تا به حال کاری نکرده‌ایم که می‌توان نتایج آن را در تالاب‌های استان فارس و کرمان و همچنین دریاچه ارومیه دید.
۹۲ درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی جریان دارد و این درحالی است که میزان برداشت محصول، محدود است. همچنین بعد از گذشت ۵ دهه سیستم کشاورزی و آبیاری ما تغییری نکرده است؛ درحالی‌که کشورهای مدرن و پیشرفته صنعتی روش‌های جدید را جایگزین روش‌های سنتی کرده‌اند. یکی از این روش‌ها آبیاری قطره‌ای است. آنها با استفاده از روش‌های مدرن بدون هیچ تغییری در محصول به‌دست آمده، مصرف آب را در حد چشمگیری کاهش داده‌اند.
سد نیز کمک بزرگی به این معضل است. درواقع باید زیرساخت را درست کنیم تا این معضل حل شود. پولی که باید صرف زیرساخت‌ها و سدها شود، صرف واردات شده است. ما گندم را وارد می‌کنیم در حالی که گندم کشاورزان خودمان روی دست‌هایمان مانده است و در نتیجه مجبور می‌شویم گندم تولیدی خودمان را صادر کنیم.
یکی از دلایل خشک شدن زاینده رود، نه به دلیل کمبود بارندگی بلکه نشأت گرفته از بی‌تدبیری ما است. هنوز در اصفهان به روش غربالی پیش می‌روند. ما باید بدانیم کشت برنج دراین منطقه مناسب نیست. اگر ما در بعضی مناطق با توجه به اقلیم آب و هوایی الگوی کشت را تغییر دهیم تا حد زیادی به کشاورزی و اقتصاد کشاورزی کشور کمک کرده‌ایم، اما متاسفانه تا به حال هیچ برنامه‌ای در این خصوص نداشته‌ایم.
برای انجام چنین کارهایی ابتدا باید منابع مالی تامین شود. همچنین مساله مهم‌تر ذخیره آب است که بر عهده وزارت نیرو است.
اگر ما به این وضع خشکسالی توجه نکنیم، شرایط روز به روز بدتر و خطرناک‌تر می‌شود و وضعیتی شبیه اتیوپی و سومالی برای ما اتفاق می‌افتد.
از دیگر راهکارها برای مقابله با این معضل استفاده بهینه از آب موجود است. در حال حاضر ما می‌توانیم با هدایت و تصفیه آب دریای عمان، خلیج فارس و خزر، آنها را در وهله اول به آب شیرین تبدیل و سپس به سمت مرکز کشور که با کمبود آب مواجه می‌شوند، هدایت کنیم.
با صحبت‌های انجام شده می‌توان به راحتی متوجه خطر خشکسالی و در کمین بودن آن شد، اگر جلوی این خطر جدی گرفته نشود، چه بازتاب‌هایی خواهد داشت؟
بله همان طور که در صحبت‌هایم اشاره کردم، خطر جدی است و اگر جلوی آن گرفته نشود، بازتاب‌های جبران‌ناپذیری خواهد داشت. روستائیان به سمت شهرها هجوم می‌آورند و حاشیه‌نشینی افزایش می‌یابد. در نتیجه کشاورزی از رونق می‌افتد و برای محصولات مورد نیاز، مجبور به وارد کردن می‌شویم. همچنین مهاجرت به دیگر کشورها افزایش پیدا می‌کند.
برخی کارشناسان بر این باورند که ما می‌توانیم با واردات بعضی از محصولات که نیاز به آب فراوان دارند به‌گونه‌ای در مصرف آب صرفه‌‌جویی کنیم که هزینه آن کمتر از هزینه تولید آن محصول باشد.
شاید این نظریه درست باشد، ولی باید آگاه باشیم که کشور مستقلی مثل ایران، هیچ وقت حاضر نیست استقلال خود را در تولید از دست بدهد و وابسته به دیگر کشورها شود. برای رفع این مشکل می‌توانیم تغییر الگوی کشت داشته باشیم. مثلا محصولاتی که نیاز به آب کمتری دارند را در مناطق کم آب‌تر پرورش دهیم و محصولات نیازمند آب بیشتر را در مناطق معتدل‌تر پرورش دهیم.
با توجه به آسیب‌های وارد شده به محیط زیست، برای پیشرفت نکردن این معضل چه کار باید کرد؟
در ابتدا باید روش سیستم آبیاری تغییر کند و از روش سنتی به مدرن در آید. از طرفی الگوی کشت نیاز به تغییر دارد و در آخر می‌توان از منابع آبی خلیج فارس، دریای عمان و خزر با مدیریت و کنترل درست بهره‌مند شد. ما نمی‌توانیم باران ایجاد کنیم، ولی می‌توانیم با سدسازی‌های درست و سرمایه گذاری‌های صنعتی کمبود آب را جبران کنیم. فقط باید بدانیم که سد را در کجا احداث کنیم نه اینکه در مکانی سد بزنیم که در آن منطقه خشکسالی است. با به کارگیری روش‌های ذکر شده، می‌توان این بحران را تا حدودی کنترل کرد.
تغییرات اقلیمی نشان می‌دهد کشور ما بیشتر و بیشتر گرم و خشک می‌شود. از طرفی نشانه‌های جغرافیایی حکایت از شروع یک دوره خشکسالی طولانی‌مدت دارند. در چنین شرایطی ما بیشترین میزان آب حاصله در کشور را در بخش کشاورزی مصرف می‌کنیم که عملا شیوه آبیاری و کشت بازده خوبی ندارد. فکر می‌کنید باید چه تغییراتی در آبیاری و اقتصاد آن بدهیم تا شاهد بهبودی باشیم؟
ایران از زمان هخامنشیان همواره با مساله خشکسالی روبه‌رو بوده و این مساله از دیرباز وجود داشته است. در اصل ما باید به این موضوع واقف باشیم که ما در منطقه‌ای قرار داریم که همیشه مورد تهدید هستیم و باید قبول کنیم که در این خصوص و برای رفع این معضل تا به حال کاری نکرده‌ایم که می‌توان نتایج آن را در تالاب‌های استان فارس و کرمان و همچنین دریاچه ارومیه دید.
۹۲ درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی جریان دارد و این درحالی است که میزان برداشت محصول، محدود است. همچنین بعد از گذشت ۵ دهه سیستم کشاورزی و آبیاری ما تغییری نکرده است؛ درحالی‌که کشورهای مدرن و پیشرفته صنعتی روش‌های جدید را جایگزین روش‌های سنتی کرده‌اند. یکی از این روش‌ها آبیاری قطره‌ای است. آنها با استفاده از روش‌های مدرن بدون هیچ تغییری در محصول به‌دست آمده، مصرف آب را در حد چشمگیری کاهش داده‌اند.
سد نیز کمک بزرگی به این معضل است. درواقع باید زیرساخت را درست کنیم تا این معضل حل شود. پولی که باید صرف زیرساخت‌ها و سدها شود، صرف واردات شده است. ما گندم را وارد می‌کنیم در حالی که گندم کشاورزان خودمان روی دست‌هایمان مانده است و در نتیجه مجبور می‌شویم گندم تولیدی خودمان را صادر کنیم.
یکی از دلایل خشک شدن زاینده رود، نه به دلیل کمبود بارندگی بلکه نشأت گرفته از بی‌تدبیری ما است. هنوز در اصفهان به روش غربالی پیش می‌روند. ما باید بدانیم کشت برنج دراین منطقه مناسب نیست. اگر ما در بعضی مناطق با توجه به اقلیم آب و هوایی الگوی کشت را تغییر دهیم تا حد زیادی به کشاورزی و اقتصاد کشاورزی کشور کمک کرده‌ایم، اما متاسفانه تا به حال هیچ برنامه‌ای در این خصوص نداشته‌ایم.
برای انجام چنین کارهایی ابتدا باید منابع مالی تامین شود. همچنین مساله مهم‌تر ذخیره آب است که بر عهده وزارت نیرو است.
اگر ما به این وضع خشکسالی توجه نکنیم، شرایط روز به روز بدتر و خطرناک‌تر می‌شود و وضعیتی شبیه اتیوپی و سومالی برای ما اتفاق می‌افتد.
از دیگر راهکارها برای مقابله با این معضل استفاده بهینه از آب موجود است. در حال حاضر ما می‌توانیم با هدایت و تصفیه آب دریای عمان، خلیج فارس و خزر، آنها را در وهله اول به آب شیرین تبدیل و سپس به سمت مرکز کشور که با کمبود آب مواجه می‌شوند، هدایت کنیم.
با صحبت‌های انجام شده می‌توان به راحتی متوجه خطر خشکسالی و در کمین بودن آن شد، اگر جلوی این خطر جدی گرفته نشود، چه بازتاب‌هایی خواهد داشت؟
بله همان طور که در صحبت‌هایم اشاره کردم، خطر جدی است و اگر جلوی آن گرفته نشود، بازتاب‌های جبران‌ناپذیری خواهد داشت. روستائیان به سمت شهرها هجوم می‌آورند و حاشیه‌نشینی افزایش می‌یابد. در نتیجه کشاورزی از رونق می‌افتد و برای محصولات مورد نیاز، مجبور به وارد کردن می‌شویم. همچنین مهاجرت به دیگر کشورها افزایش پیدا می‌کند.
برخی کارشناسان بر این باورند که ما می‌توانیم با واردات بعضی از محصولات که نیاز به آب فراوان دارند به‌گونه‌ای در مصرف آب صرفه‌‌جویی کنیم که هزینه آن کمتر از هزینه تولید آن محصول باشد.
شاید این نظریه درست باشد، ولی باید آگاه باشیم که کشور مستقلی مثل ایران، هیچ وقت حاضر نیست استقلال خود را در تولید از دست بدهد و وابسته به دیگر کشورها شود. برای رفع این مشکل می‌توانیم تغییر الگوی کشت داشته باشیم. مثلا محصولاتی که نیاز به آب کمتری دارند را در مناطق کم آب‌تر پرورش دهیم و محصولات نیازمند آب بیشتر را در مناطق معتدل‌تر پرورش دهیم.
با توجه به آسیب‌های وارد شده به محیط زیست، برای پیشرفت نکردن این معضل چه کار باید کرد؟
در ابتدا باید روش سیستم آبیاری تغییر کند و از روش سنتی به مدرن در آید. از طرفی الگوی کشت نیاز به تغییر دارد و در آخر می‌توان از منابع آبی خلیج فارس، دریای عمان و خزر با مدیریت و کنترل درست بهره‌مند شد. ما نمی‌توانیم باران ایجاد کنیم، ولی می‌توانیم با سدسازی‌های درست و سرمایه گذاری‌های صنعتی کمبود آب را جبران کنیم. فقط باید بدانیم که سد را در کجا احداث کنیم نه اینکه در مکانی سد بزنیم که در آن منطقه خشکسالی است. با به کارگیری روش‌های ذکر شده، می‌توان این بحران را تا حدودی کنترل کرد.
ارسال نظر