هادی پژوهش
سید جلال‌الدین تهرانی درسال ۱۲۷۲ در تهران به‌دنیا آمد. پدرش سیدعلی شیخ‌الاسلام مرندی از علما و رجال دینی بود. سیدجلال مدتی در مدرسه تربیت درس خواند، سپس در مدرسه سپهسالار به تحصیل علوم دینی مشغول شد و لباس روحانیت بر تن کرد. وی محضر اساتید بزرگ زمان خود را نیز درک کرد. سید جلال در جوانی به مراتب عالی علمی رسید و مورد توجه بزرگان و دانشمندان قرار گرفت. در همان ایام رصدخانه‌ای در منزل خود دایر کرد و با اغلب رصدخانه‌های دنیا در ارتباط بود. وی با گذشت زمان در تهران شهرت پیدا کرد و با افرادی چون سیدحسن مدرس، میرزاحسن مستوفی‌الممالک، مشیرالدوله، تیمورتاش و مؤتمن‌الملک حشر و نشر داشت. در ۱۳۰۱ از طرف مستوفی‌الممالک به معاونت وزارت معارف منصوب شد ولی آن سمت را نپذیرفت و به کار منجمی ادامه داد.
در 1307 که سیدحسن مدرس، در منزلش از طرف سرتیپ درگاهی توقیف و تبعید شد، سیدجلال هم آنجا بود و او را نیز بازداشت کردند و چندی در زندان به‌سر برد. از سال 1307 نشریه‌ای به نام «گاهنامه» منتشر می‌کرد. وی در 1313 از طرف دولت به اروپا سفر کرد و در بروکسل و پاریس، تحصیلات خود را در رشته نجوم تکمیل نمود و مدتی در بروکسل به تدریس مشغول شد. سیدجلال در این دوران با دختری بلژیکی (در بعضی منابع سوئیسی) ازدواج کرد ولی از او صاحب فرزندی نشد. با مراجعت به ایران، در سال 1325 به خدمت در کارهای دولتی مشغول شد. از 27 آبان 1326 تا یکشنبه 25 آذر 1326 وزیر مشاور و معاون پارلمانی در کابینه قوام‌السلطنه بود. او از 21 آبان 1328 وزیر مشاور و از 16 آبان 1328 تا 14 فروردین 1329 وزیر پست و تلگراف در کابینه ترمیمی محمد ساعد بود و در کابینه علی منصور از 14 فروردین 1329 تا 5 تیر 1329 وزیر پست و تلگراف و تلفن بود و در دو نوبت ابتدا در شهریور 1330 و سپس در دی‌ماه سال 1340به سمت استانداری خراسان و نیابت تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد. از 23 بهمن 1332 تا تیر 1335 وزیر مختار و از آن تاریخ که سفارت به درجه سفارت کبری ارتقاء یافت تا 20 بهمن 1336 سفیر کبیر ایران در بلژیک بود. از 8 مهر 1337 تا 27 اسفند 1338 سناتور انتصابی تبریز در دوره دوم و از 3 فروردین 1339 تا 19 اردیبهشت 1340 سناتور انتصابی تبریز در دوره سوم مجلس سنا بود. تهرانی برای بار دوم از 17 دی 1340 تا 14 فروردین 1342 به استانداری خراسان و نیابت تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد. وی در این دوران منشأ خدماتی در سطح استان و آستان قدس رضوی شد و در جریان اصلاحات ارضی چون مخالف آن بود در سالن کشاورزی خراسان سخنرانی علیه این قانون ایراد کرد و بعد به تهران آمد و از استانداری خراسان و نیابت تولیت آستان قدس رضوی استعفا کرد.

در وقایع خرداد 1342 به لحاظ دوستی که با امام خمینی داشت اقدامات مؤثری در نجات ایشان انجام داد. سیدجلال از 14 مهر 1342 تا 12 مهر 1346 سناتور انتصابی تهران در دوره چهارم مجلس سنا بود. وی با نخست‌وزیران انتخابی شاه، یعنی حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا به مخالفت برخاست و غالباً به لوایح دولت رأی کبود می‌داد. سیدجلال تهرانی تنها سناتوری بود که به لایحه مصونیت مستشاران آمریکایی که بعدا به‌صورت قانون درآمد رأی مخالف داد. پس از اتمام دورۀ سناتوری دیگر شغلی به او داده نشد و چون سابقه اداری نداشت مستمری‌ برای او تعیین گردید. در سال 1355 دانشگاه بروکسل با وی قراردادی تنظیم و امضا کرد که تاریخ و سیر تحول نجوم را در مشرق زمین تدوین کند و برای انجام این امر علمی به اروپا رفت. در شهریور 1357 به ایران بازگشت و در دی ماه 1357 در نخست‌وزیری شاپور بختیار که شاه آماده ترک ایران بود به عضویت و سپس به ریاست شورای سلطنت تعیین گردید. تهرانی بلافاصله پس از خروج شاه از ایران برای ملاقات با امام خمینی عازم پاریس شد. امام، ملاقات با سیدجلال‌الدین تهرانی را موکول به استعفا از شورای سلطنت و اعلام غیرقانونی بودن آن کردند. وی در اول بهمن 1357 از شورای سلطنت استعفا داد. تهرانی پس از کناره‌گیری از ریاست و عضویت شورای سلطنت، به ایران بازنگشت و در فرانسه اقامت گزید تا اینکه در سال 1366 به علتبیماری سرطان درگذشت. پیکر او به ایران آورده شد و در جوار روضه مبارکه رضویه در مشهد مقدس در کنار قبر مادرش به خاک سپرده شد.

از آثار سیدجلال می‌توان به گاهنامه، چهار مقاله عروضی (تصحیح)، الارشاد فی‌شرح حال صاحب بن عباد (تصحیح)، اصفهان نصف جهان، تاریخ جهانگشای جوینی (از روی چاپ علامه محمد قزوینی، 3 ج، تصحیح) و ... اشاره کرد.وقایع مهم در دوران استانداری سیدجلال الدین تهرانی در خراسان:
الف - جابه‌جایی قبر حکیم عمر خیام به آرامگاه جدید او
ب- گشایش آرامگاه نوبنیاد نادرشاه
ج- اجرای قانون اصلاحات ارضی که مشمول اراضی آستان قدس هم می‌شد. استاندار با این امر موافق نبود و همین مسئله سبب برکناری وی توسط شاه شد.