روزه‌داری در مبتلایان به دیابت

محمدرضا اصفهانی*

ماه مبارک رمضان، ماه میهمانی خدا و تزکیه نفسانی است. فلسفه و تشریع روزه‌داری، تمرین و مراقبت نفس برای رسیدن به مراتب بالای تقوا و خویشتن‌داری که خود لازمه رسیدن به کمال است. ظاهر این تمرین ویژه، خودداری از خوردن و آشامیدن از سپیده صبح تا شامگاه و پرهیز از دیگر ممنوعات است ولی در حقیقت پایش گوش، چشم و همه اندام‌ها از حرام و ناشایستگی‌هاست. اهمیت و نقش تغذیه صحیح در این ایام مبارک بر کسی پوشیده نیست و مطالعات متعدد نشان داده است که روزه‌داری در کنار اجرای برنامه غذایی صحیح در این دوران در پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر بسیار مفید و کمک‌کننده است. خداوند حکیم با توجه به وضعیت و توان انسان‌ها، روزه را برای تمامی افرادی که به سن تکلیف رسیده‌اند، واجب کرده است. در آیه ۱۸۳ سوره بقره آمده است: «ای اهل ایمان! همانگونه که روزه گرفتن را به پیشینیان توصیه کرده بودیم، روزه گرفتن را بر شما نیز واجب کردیم؛ شاید بدینوسیله تقوا پیشه کنید.»

مطالعات متعددی نقش مؤثر روزه‌داری را بر سلامت، به‌ویژه بر تنظیم فشار خون، کاهش سطوح چربی‌های خون، کنترل وزن و بهبود بیماری‌های مختلف نشان داده‌اند. برای اغلب بیماری‌هایی که عادات غذایی غلط، چاقی و افزایش وزن در بروز آن‌ها دخالت دارند، روزه‌داری مفید است. در طول روزه‌داری، دستگاه گوارش برای چندین ساعت خالی می‌ماند و در واقع این دستگاه و سیستم اعصاب مرکزی که در هضم و جذب مواد غذایی دخالت دارند، استراحت می‌کنند و بعد از روزه‌داری به‌نحو بهتری اعمال خود را به انجام می‌رسانند. با توجه به وضعیت بالینی افراد مبتلا به دیابت بسیاری از بیماران دیابتی از روزه‌داری براساس قوانین شرع معاف هستند اما بسیاری از آن‌ها این معافیت را نمی‌پذیرند و به روزه‌داری در این ماه مبارک علاقمند هستند که ممکن است باعث بروز صدمات جبران‌ناپذیری در این افراد شود.

طبق گفته دکتر کامران نیکوسخن، مدیرعامل انجمن دیابت ایران، مجوز روزه گرفتن برای افراد دیابتی باید از طرف پزشک معالج صادر شود. افرادی که دچار عوارض دیابت نظیر مشکلات کلیوی شده‌اند باید از روزه گرفتن پرهیز کنند. برخی از افراد هم که دیابت خود را بدون دارو کنترل می‌کنند باید درنظر داشته باشند که گرسنه ماندن طولانی‌مدت همیشه سبب کاهش قندخون نمی‌شود بلکه در مواقعی قند را نیز افزایش می‌دهد به این دلیل که در مواقع گرسنگی طولانی بدن از قند کبد استفاده می‌کند. اگر روزه‌داری صحیح انجام نشود در بسیاری از مواقع فرد حتی اگر دارویی هم مصرف نکند دچار مشکلاتی می‌شود، اینگونه افراد باید با پزشک معالج خود مشورت کنند.

بسیاری از بیماران دیابتی بدون راهنمایی پزشکی لازم، شروع به روزه‌داری می‌کنند و این در مواردی می‌تواند منشاء بروز عوارض نگران‌کننده در آن‌ها باشد لذا قبل از حلول ماه مبارک رمضان بهتر است بیماران دیابتی توصیه و راهنمایی‌های لازم برای ورود به روزه‌داری را از گروه مراقبین بهداشتی و پزشکی خود دریافت کنند.

بیماران مبتلا به دیابت نوع یک، دیابت دوران بارداری و دیابتی‌های کنترل نشده نباید روزه بگیرند، اما روزه‌داری برای بیماران دیابتی نوع ۲ که دیابت آنان به‌وسیله رژیم غذایی کنترل شده، مفید هم هست. افرادی که برای کنترل دیابت خود از قرص استفاده می‌کنند، اگر علائم افت قندخون را در طول روز داشتند، باید فورا روزه خود را باز کنند. افراد مبتلا به دیابت قبل از روزه‌داری به معاینات پزشکی و بررسی مجدد شرایط بهداشتی نیاز دارند و رعایت موارد زیر ضروری است:

۱. تنظیم برنامه غذایی برای روزه‌داری

۲. تنظیم برنامه دارویی برای روزه‌داری

۳. تشویق به ادامه فعالیت فیزیکی مناسب

۴. شناسایی و آموزش علائم خطر در موارد «هیپوگلیسمی»، افت قندخون و کمبود آب بدن و سایر عوارض احتمالی

بیماران دیابتی که روزه می‌گیرند، باید رژیم غذایی مخصوص خود را در افطار و سحر رعایت نمایند و در مصرف غذاهای شیرین که در ماه مبارک رمضان در وعده افطار استفاده می‌شود، زیاده‌روی نکنند و میزان توصیه شده توسط متخصص تغذیه را مراعات نمایند. برای کنترل بهتر قندخون توصیه می‌شود که این افراد قندخون، قبل از سحر و بعد از افطار خود را چک کنند.

مواردی که در آن روزه‌داری توصیه نمی شود:

اگر قندخون قبل از سحری بالاتر از ۳۵۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد.

بیمار دیابتی که سحری نخورده باشد.

اگر برای کنترل دیابت لازم است در طول روز نیز قرص مصرف شود.

اگر انسولین تزریق می‌شود و در طول روز نیز باید تزریق داشته باشند.

اگر عوارض کلیوی، چشمی و... دیابت بروز کرده، بهتر است برای جلوگیری از عوارض بیشتر روزه نگیرند و با پزشک خود مشورت کنند.

در پایان باید بگوییم که اکثر بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ که داروهای خوراکی پائین آورنده قندخون استفاده می‌کنند و همچنین عده‌ای از بیماران دیابتی نوع یک که انسولینی هستند و برای روزه‌داری اصرار می ورزند درصورت کنترل دقیق قندخون و اعلام مجوز از طرف پزشکشان اجازه روزه‌داری در ماه رمضان را دارند. برای موفقیت در روزه‌داری در طول ماه مبارک رمضان، باید نسبت به کنترل غذایی و اندازه‌گیری منظم قندخون به‌وسیله گلوکومتر به‌صورت سه باردر روز، فعالیت فیزیکی مناسب روزانه و تطابق داروهای مصرفی با شرایط روزه‌داری، دقت کامل را داشته باشیم.

تمام بیماران مبتلا به دیابت حتما باید برای روزه‌داری و شرایط خود با پزشکشان مشورت کنند. پزشکان باید سابقه پزشکی بیمار خود را بررسی کرده تا از توانایی روزه‌داری او اطمینان یابند و به بیمار اطلاعات صحیح و لازم را بدهند و بیمار را طوری درمان کنند که بیمار قادر به روزه‌داری درعین صحت و سلامت باشد.　

*پژوهشگر و کارشناس تغذیه