انتقال آب کارون؛ تکرار راهکارهای ناموفق
یکی از آسیب‌هایی که طرح‌های مدیریت آب کشور در سال‌های گذشته به طبیعت و کشور وارد کرده است انتقال آب بین حوضه‌ای بوده است؛ یعنی آب منطقه‌ای را به منطقه‌ای دیگر انتقال دادن. مثال ملموس آن وقایعی است که برای زاینده رود رخ داده و کارون نیز از آن بی‌نصیب نبوده است، اما باید دید بر سر پرآب‌ترین رود کشورمان چه آمده و چه قرار است بیاید. در ادامه به مسائلی اشاره شده است که حاصل یک پژوهش است و چه بسا نقدهایی هم بر آن وجود داشته باشد، اما برای ملموس شدن تاثیر انتقال آب بر اکوسیستم یک منطقه بحث خوبی را مطرح کرده است.
یکی از آسیب‌هایی که طرح‌های مدیریت آب کشور در سال‌های گذشته به طبیعت و کشور وارد کرده است انتقال آب بین حوضه‌ای بوده است؛ یعنی آب منطقه‌ای را به منطقه‌ای دیگر انتقال دادن. مثال ملموس آن وقایعی است که برای زاینده رود رخ داده و کارون نیز از آن بی‌نصیب نبوده است، اما باید دید بر سر پرآب‌ترین رود کشورمان چه آمده و چه قرار است بیاید. در ادامه به مسائلی اشاره شده است که حاصل یک پژوهش است و چه بسا نقدهایی هم بر آن وجود داشته باشد، اما برای ملموس شدن تاثیر انتقال آب بر اکوسیستم یک منطقه بحث خوبی را مطرح کرده است. رود کارون و شاخه‌هایی که به آن می‌ریزد بزرگ‌ترین سیستم رودخانه‌ای را در ایران تشکیل داده و منبع اساسی آب استان خوزستان است. حوضه آبریز کارون-دز نه تنها به‌عنوان یکی از پرآب‌ترین حوضه‌های آبریز رودخانه‌های کشور محسوب می‌شود، بلکه در مسیر خود تمدن‌های کهنی را به‌وجود آورده که پس از گذشت ده‌ها قرن آثار آن محکم و پابرجا است. رود کارون در خوزستان از میان سکونت‌گاه‌ها به‌ویژه کلان‌شهر اهواز در جریان است و طبیعتا نیازهای آبی شهرها و روستاها اعم از مصارف شرب، صنعت و آبیاری پوشش گیاهی و فضای سبز از این منبع تامین
می‌شود اما این رودخانه طی سال‌های گذشته دچار کم آبی شده و حجم آب آن به یک سوم کاهش یافته است؛ به‌طوری‌که عمق متوسط آن به یک متر کاهش یافته است.
«داریوش بهمئی» یکی از اعضای انجمن مهندسان صنعت آب خوزستان تحقیقات گسترده خود در مورد پروزه انتقال آب کارون را در دانشگاه تربیت مدرس و زیر نظر «محمدرضا حافظ‌نیا» و «پیروز مجتهدزاده» انجام داده است. نتایج تحقیقات این پژوهشگر خوزستانی قابل توجه است. مقدار اراضی قابل کشت در استان خوزستان بیش از یک میلیون هکتار بوده که درصد زیادی از این اراضی باید از طریق کارون آبیاری شوند. نیاز آبی استان خوزستان در حوزه‌های کشاورزی، آب شرب، صنایع و محیط زیست ۳۲ میلیارد مترمکعب است که ورودی رودخانه در حال حاضر ۱۸ میلیارد مترمکعب بوده و ۱۳میلیارد مترمکعب بیلان منفی دارد.به گفته داریوش بهمئی در حال حاضر طرح‌های انتقال آب در سرشاخه‌های کارون بزرگ که شامل کارون و دز است به۱۷ مورد می رسد و دو مورد آن به بهره‌برداری رسیده‌اند. تونل اول و دوم کوهرنگ طرح‌های بهره‌برداری شده هستند که حجم آب انتقالی آنها ۵۴۰ میلیون مترمکعب است.طرح بهشت‌آباد یکی از پنج طرح در حال اجرای انتقال آب از کارون بزرگ است که در صورت اجرایی شدن آن ۱۱ هزار میلیون مترمکعب آب از سرشاخه‌های این رودخانه بزرگ جدا خواهد شد. در حال حاضر ۹۰ درصد از این طرح اجرایی شده است.نتایج تحقیقات آکادمیک این پژوهشگر نشان می‌دهد: وضعیت آب و نیاز آبی خوزستان در حال حاضر در وضعیت بحران و هشدار قرار دارد؛ به‌طوری‌که مدیران استان مجبور شده‌اند برای برطرف کردن نیاز آبی شهرهای غرب استان اقدام به انتقال آب از سد کرخه به شهرهای آبادان، خرمشهر و هویزه کنند و به‌علت ایجاد مشکل در این طرح امکان انتقال آب از سد دز نیز در حال بررسی است.طبق این تحقیقات حداقل نیاز رودخانه کارون برای خودپالایی و تمیز ماندن آب ۲۰۰ مترمکعب بر ثانیه است که این میزان در حال حاضر بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ مترمکعب بر ثانیه است و به مرز بحران و هشدار رسیده است. این موضوع البته در ظاهر قهوه‌ای رنگ کارون به‌خوبی مشهود است. بنا به نظر این عضو هیات‌مدیره انجمن مهندسان صنعت آب خوزستان اجرایی شدن طرح بهشت‌آباد به علت اینکه بیش از ۵۰ درصد حجم انتقال آب از حوزه کارون بزرگ را به خود اختصاص می‌دهد خوزستان را تبدیل به بیایان خواهد کرد.این پژوهشگر که بخش بزرگی از مطالعات چند سال گذشته خود را به بررسی پروژه‌های انتقال آب در منطقه جنوب کشور اختصاص داده است تاثیرات هیدروپلیتیکی انتقال آب کارون را نیز در تحقیقات خود لحاظ کرده است. رودخانه کارون نقش مهمی در فعالیت اقتصادی، کشاورزی، اجتماعی و زیست محیطی استان خوزستان ایفا می‌کند و اکوسیستم پایداری را ایجاد کرده و هرگونه تغییر در این اکوسیستم پایدار، می‌تواند چالشی عمیق در نگرش سیاسی-اجتماعی شهروندان ایجاد کندبه‌طور کلی پیامدهای کاهش دبی رود کارون، مشتمل بر سه بخش ذیل است:
1. پیامدهای زیست محیطی و طبیعی شامل: نابودی چشم‌انداز رودخانه، ناپایداری اکوسیستم رودخانه، تحلیل سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش کیفیت آب شرب، محدودیت کمی آب شرب شهری و روستایی، تغییر ساختار ژئومورفولوژی، تشدید رسوب گذاری، افزایش حجم پسآب‌ها و منابع آلاینده، نفوذ آب شور دریا در مصب رودخانه، خشک شدن برکه‌ها و کاهش سطح آب در دریاچه‌های پایین دست.
۲. پیامدهای اقتصادی شامل: افزایش هزینه، رکود کشاورزی و صنعت، هزینه تصفیه آب شرب، تاثیر بر حقابه‌ها، افزایش هزینه بهداشت، افول گردشگری و توریسم، کاهش قابلیت تولید انرژی پاک و درآمد برقابی سیستم چند سدی کارون.
3. پیامدهای اجتماعی-سیاسی شامل: بالارفتن نرخ بیکاری، افزایش مهاجرت، مناقشات آبی، عدم توجیه افکارعمومی، کاهش سطح خدمات اجتماعی، رشد حاشیه‌نشینی. به‌عبارت دیگر، یک طرح انتقال آب بین حوضه‌ای، به‌رغم رفع کمبودها در حوضه مقصد می‌تواند منشأ تغییرات و هزینه‌های زیادی در حوضه مبدأ و نیز مقصد باشد که البته طرح‌های انتقال آب کارون در کنار خشکسالی‌های چندسال اخیر و ایجاد سدهای پی در پی به‌ویژه سد جنجالی گتوند چالش‌ها را تشدید کرده است. با توجه به حساسیت‌های جغرافیای زیستی جنوب غربی کشور و پیامدهای مثبت و منفی گوناگون طرح‌های توسعه منابع آب حوضه آبریز کارون به‌ویژه طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای، باید درباره سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری این گونه طرح‌ها یک بررسی و بازبینی از منظرهای مختلف در محیط فیزیکی، سیاسی-اجتماعی، بیولوژیکی با هدف حفظ تعادل کل اجزای محیط حوضه مبدا (از سرشاخه‌های کارون تا نواحی پایین دست) و ارتباطات بین آنها، به دور از یکجانبه‌نگری و تعصب جغرافیایی انجام شود.
«داریوش بهمئی» یکی از اعضای انجمن مهندسان صنعت آب خوزستان تحقیقات گسترده خود در مورد پروزه انتقال آب کارون را در دانشگاه تربیت مدرس و زیر نظر «محمدرضا حافظ‌نیا» و «پیروز مجتهدزاده» انجام داده است. نتایج تحقیقات این پژوهشگر خوزستانی قابل توجه است. مقدار اراضی قابل کشت در استان خوزستان بیش از یک میلیون هکتار بوده که درصد زیادی از این اراضی باید از طریق کارون آبیاری شوند. نیاز آبی استان خوزستان در حوزه‌های کشاورزی، آب شرب، صنایع و محیط زیست ۳۲ میلیارد مترمکعب است که ورودی رودخانه در حال حاضر ۱۸ میلیارد مترمکعب بوده و ۱۳میلیارد مترمکعب بیلان منفی دارد.به گفته داریوش بهمئی در حال حاضر طرح‌های انتقال آب در سرشاخه‌های کارون بزرگ که شامل کارون و دز است به۱۷ مورد می رسد و دو مورد آن به بهره‌برداری رسیده‌اند. تونل اول و دوم کوهرنگ طرح‌های بهره‌برداری شده هستند که حجم آب انتقالی آنها ۵۴۰ میلیون مترمکعب است.طرح بهشت‌آباد یکی از پنج طرح در حال اجرای انتقال آب از کارون بزرگ است که در صورت اجرایی شدن آن ۱۱ هزار میلیون مترمکعب آب از سرشاخه‌های این رودخانه بزرگ جدا خواهد شد. در حال حاضر ۹۰ درصد از این طرح اجرایی شده است.نتایج تحقیقات آکادمیک این پژوهشگر نشان می‌دهد: وضعیت آب و نیاز آبی خوزستان در حال حاضر در وضعیت بحران و هشدار قرار دارد؛ به‌طوری‌که مدیران استان مجبور شده‌اند برای برطرف کردن نیاز آبی شهرهای غرب استان اقدام به انتقال آب از سد کرخه به شهرهای آبادان، خرمشهر و هویزه کنند و به‌علت ایجاد مشکل در این طرح امکان انتقال آب از سد دز نیز در حال بررسی است.طبق این تحقیقات حداقل نیاز رودخانه کارون برای خودپالایی و تمیز ماندن آب ۲۰۰ مترمکعب بر ثانیه است که این میزان در حال حاضر بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ مترمکعب بر ثانیه است و به مرز بحران و هشدار رسیده است. این موضوع البته در ظاهر قهوه‌ای رنگ کارون به‌خوبی مشهود است. بنا به نظر این عضو هیات‌مدیره انجمن مهندسان صنعت آب خوزستان اجرایی شدن طرح بهشت‌آباد به علت اینکه بیش از ۵۰ درصد حجم انتقال آب از حوزه کارون بزرگ را به خود اختصاص می‌دهد خوزستان را تبدیل به بیایان خواهد کرد.این پژوهشگر که بخش بزرگی از مطالعات چند سال گذشته خود را به بررسی پروژه‌های انتقال آب در منطقه جنوب کشور اختصاص داده است تاثیرات هیدروپلیتیکی انتقال آب کارون را نیز در تحقیقات خود لحاظ کرده است. رودخانه کارون نقش مهمی در فعالیت اقتصادی، کشاورزی، اجتماعی و زیست محیطی استان خوزستان ایفا می‌کند و اکوسیستم پایداری را ایجاد کرده و هرگونه تغییر در این اکوسیستم پایدار، می‌تواند چالشی عمیق در نگرش سیاسی-اجتماعی شهروندان ایجاد کندبه‌طور کلی پیامدهای کاهش دبی رود کارون، مشتمل بر سه بخش ذیل است:
1. پیامدهای زیست محیطی و طبیعی شامل: نابودی چشم‌انداز رودخانه، ناپایداری اکوسیستم رودخانه، تحلیل سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش کیفیت آب شرب، محدودیت کمی آب شرب شهری و روستایی، تغییر ساختار ژئومورفولوژی، تشدید رسوب گذاری، افزایش حجم پسآب‌ها و منابع آلاینده، نفوذ آب شور دریا در مصب رودخانه، خشک شدن برکه‌ها و کاهش سطح آب در دریاچه‌های پایین دست.
۲. پیامدهای اقتصادی شامل: افزایش هزینه، رکود کشاورزی و صنعت، هزینه تصفیه آب شرب، تاثیر بر حقابه‌ها، افزایش هزینه بهداشت، افول گردشگری و توریسم، کاهش قابلیت تولید انرژی پاک و درآمد برقابی سیستم چند سدی کارون.
3. پیامدهای اجتماعی-سیاسی شامل: بالارفتن نرخ بیکاری، افزایش مهاجرت، مناقشات آبی، عدم توجیه افکارعمومی، کاهش سطح خدمات اجتماعی، رشد حاشیه‌نشینی. به‌عبارت دیگر، یک طرح انتقال آب بین حوضه‌ای، به‌رغم رفع کمبودها در حوضه مقصد می‌تواند منشأ تغییرات و هزینه‌های زیادی در حوضه مبدأ و نیز مقصد باشد که البته طرح‌های انتقال آب کارون در کنار خشکسالی‌های چندسال اخیر و ایجاد سدهای پی در پی به‌ویژه سد جنجالی گتوند چالش‌ها را تشدید کرده است. با توجه به حساسیت‌های جغرافیای زیستی جنوب غربی کشور و پیامدهای مثبت و منفی گوناگون طرح‌های توسعه منابع آب حوضه آبریز کارون به‌ویژه طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای، باید درباره سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری این گونه طرح‌ها یک بررسی و بازبینی از منظرهای مختلف در محیط فیزیکی، سیاسی-اجتماعی، بیولوژیکی با هدف حفظ تعادل کل اجزای محیط حوضه مبدا (از سرشاخه‌های کارون تا نواحی پایین دست) و ارتباطات بین آنها، به دور از یکجانبه‌نگری و تعصب جغرافیایی انجام شود.
ارسال نظر