اصفهان، فرصت‌ها و تهدیدهای گردشگری

محمد‌رضا رجالی

عضو هیات نمایندگان و رئیس کمیسیون گردشگری و برند شهری اتاق بازرگانی، صنایع و معادن اصفهان صنعت گردشگری، صنعتی پویا با آینده‌ای روشن تلقی می‌شود و سرمایه‌گذاری در این صنعت در تمام کشور‌های دارای جاذبه‌های جهانگردی رو به افزایش است. امروزه جذب گردشگران به رقابتی فزاینده در بین نهاد‌های درگیر در این صنعت تبدیل شده و گردشگری برای کشورهای دارای جاذبه‌های جهانگردی نظیر ایران نیز می‌تواند به مهم‌ترین‌ منبع کسب در آمد ارزی تبدیل شود، مشروط بر اینکه برنامه ریزی صحیح و همه جانبه ای توام با آینده نگری برای آن تنظیم و اجرا شود.

مسائل و چالش‌های گردشگری اصفهان

اصفهان یکی از استان‌های کشور در عرصه صنعت گردشگری است که نقش منحصر‌به‌فردی در سیستم اقتصاد گردشگری ایران دارد و به‌عنوان یک مقصد بین‌المللی، سالانه مورد بازدید هزاران گردشگر داخلی و خارجی قرار می‌گیرد. حجم بازدید گردشگران از استان به اندازه ای است که در برخی فصول در مقاصد شاخص استان مانند شهر‌های اصفهان و کاشان، تقاضا از عرضه پیشی گرفته و سرریز می‌شود. همین مساله باعث بروز مشکلات جدی شهری در ابعاد کالبدی، اقتصادی و امنیتی شده و فشار مازادی بر زیر‌ساخت‌های استان وارد می‌کند.

فصلی بودن تقاضای گردشگری از یک سو و توزیع نامتعادل تقاضا در عرصه اصفهان از سوی دیگر، باعث شده است بسیاری از منابع و قابلیت‌های استان اصفهان که هریک در نظام صنعت گردشگری وزنه‌ای بین‌المللی محسوب می‌شود، وارد چرخه‌های فعالیت این صنعت نشده، مورد بهره برداری کامل قرار نگیرد و در نتیجه بسیاری از شهرستان‌ها و نواحی استان از منافع اقتصادی و اجتماعی این صنعت محروم بمانند. دستیابی به تعادل عرضه و تقاضا، توزیع مناسب فصلی فعالیت‌ها، توزیع متعادل و عادلانه فعالیت‌های صنعت گردشگری در استان اصفهان و تحقق پذیری طرح‌های سرمایه‌گذاری در این عرصه به دلیل فرایند میان بخشی دستگاه‌ها و نهاد‌های دولتی در سرمایه‌گذاری در این طرح‌ها و نبود چتر حمایتی دولت از سرمایه‌گذاران در این عرصه، از دغدغه‌های اصلی نهاد‌های متولی توسعه گردشگری استان و در مواردی در ایران است. از مهم‌ترین چالش‌های حوزه گردشگری استان اصفهان در حوزه کلان می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

- عدم وجود برنامه ریزی بلندمدت و استراتژی توسعه مبتنی بر واقعیت‌ها، آمار‌های مستدل و دقیق

- عدم هماهنگی و ارتباط صحیح بخش خصوصی و دولتی و نبود چتر حمایتی جامع از بخش خصوصی تاثیر‌گذار در حوزه گردشگری

- عدم استقرار در جایگاه مناسب از لحاظ اقتصادی و ضعف در جذب گردشگر داخلی و خارجی

- فقدان آموزش‌های لازم برای ارائه خدمات به گردشگران

- پایین بودن نرخ رشد تقاضای هتل‌ها و بالابودن نسبی سطح بی ثباتی در الگوی استفاده از هتل‌ها که بیانگر وضعیت دشوار سرمایه‌گذاری در این عرصه است

- کمبود آمار و اطلاعات واقعی در زمینه عرضه و تقاضای گردشگری

- محدودیت اطلاعات آماری در زمینه ارزیابی اثرات اقتصادی

- ضعف شبکه‌های ارتباطی و زیر‌ساخت‌های کالبدی در حوزه گردشگری

- ضعف و ناکارآمدی خدمات گردشگری و مدیریت بازاریابی

- تخریب منابع و جاذبه‌های گردشگری استان به دلیل استفاده نادرست و بیش از ظرفیت قابل تحمل محیط‌های طبیعی و واجد ارزش

- فقدان آموزش و ارتباط جوامع مهمان و میزبان و نبود مشارکت محلی در این حوزه

چالش‌های خردتر حوزه گردشگری اصفهان نیز شامل این موارد است:

- بخش‌های اقامتی: شامل کمبود مراکز اقامتی استاندارد، محدودیت تنوع امکانات اقامتی، محدودیت نظام استاندارد‌سازی اماکن اقامتی، توزیع متناسب اقامتگاه‌ها و... - جاذبه‌ها: شامل فقدان نظام جامع مدیریت منابع و جاذبه‌ها و تعارض میان تصمیمات اتخاذ شده توسط سازمان‌های متولی، ضعف در نظام بازار‌یابی جاذبه‌ها، فقدان برنامه منسجم شناسایی و حفاظت از جاذبه‌ها و محدودیت در زیر‌ساخت‌های گردشگری، کم کاری در معرفی جاذبه‌ها و میراث ناملموس استان اصفهان و....

- گذران اوقات فراغت: شامل کمبود امکانات گذران اوقات فراغت هیجان انگیز در قالب پارک‌های موضوعی، کیفیت پایین ارائه خدمات به گردشگران داخلی، توزیع نامتقارن مراکز تفریحی و گردشگری در استان و غیره

- خرید: محدودیت و ضعف در نظام بازاریابی صنایع دستی و...

- خدمات تغذیه‌ای: عدم نظارت مناسب بر مراکز تغذیه‌ای در استان، کیفیت نامناسب ارائه خدمات تغذیه ، فقدان توجه کافی به کسب و کار نوشیدنی‌ها، فقدان بازاریابی در صنعت غذا و نوشیدنی‌ها و....

- جا‌به‌جایی و حمل‌و‌نقل: کمبود و پراکنش نا‌متقارن مجموعه‌های خدمات جاده ای در استان، کیفیت نامطلوب حمل‌و‌نقل درون استانی، سطوح پایین امنیتی تردد جاده‌ای و عدم تمایل سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای ورود به ایجاد خدمات جاده ای، فرسودگی ناوگان حمل‌و‌نقل، فرسودگی و استفاده بیش از حد از جاده‌های موجود، رکود فعالیت حمل‌و‌نقل بین‌المللی در استان، مشکلات تملک و آزاد‌سازی مسیر‌ها و سایر موارد

- رویداد‌ها: فقدان تقویم رویداد‌های گردشگری استان اصفهان، فقدان رویدادهای جذاب گردشگری متناسب با جایگاه اصفهان در صنعت گردشگری کشور، توزیع نامناسب زمانی رویداد‌های گردشگری، فقدان رویدادهای متناسب با گروه‌های مختلف مخاطبان

- خدمات مسافرتی: شامل عدم آموزش و تنوع محدود در شناسایی گونه شناسی گردشگران، عدم توجه و هماهنگی لازم میان نهاد‌های متعدد دخیل در ارائه خدمات به مسافران و سایر موارد.

تحلیل مسائل و چالش‌های نیازمند مداخله

برای تحقق بخشی طرح‌های گردشگری و ارتقای سطوح گردشگری استان اصفهان، الگوی عوامل موثر بر تدوین راهبردهای توسعه مقاصد گردشگری شامل بررسی عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فناوری، موقعیت‌های جغرافیایی، بازار‌ها، منابع، عوامل رقابتی و عوامل سیاسی، قانونی و دولتی به‌عنوان عوامل خارجی موثر بر مقصد گردشگری و جاذبه‌ها و فعالیت‌ها، تسهیلات و خدمات، زیر‌ساخت‌ها و عناصر سازمانی به‌عنوان عوامل داخلی موثر بر مقصد گردشگری است. هریک از فاکتورهای فوق دارای ریز فاکتور‌های مختلف برای سنجش و ارزیابی هستند. در این میان شاید یکی از مهمترین اولویت‌های مورد تحلیل و سنجش، سازوکار‌های مدیریتی و سرمایه‌گذاری برای احداث زیر‌ساخت‌های گردشگری استان و ایجاد بستر لازم برای ورود این سرمایه‌ها به عرصه عمرانی گردشگری در استان است. در کنار این رویکرد اولویت دار، ارائه برنامه منسجم و واقع‌بینانه از ماموریت صنعت گردشگری استان اصفهان در سه سطح بین‌المللی، ملی و استانی ضروری است. لازمه تهیه این برنامه منسجم، داشتن بانک داده آماری بسیار قوی، مستدل و واقعیت گرا از عوامل داخلی و خارجی موثر بر مقصد گردشگری است که می‌تواند رسیدن به این برنامه منسجم را محقق کند. گام بعدی، اجرای این برنامه دقیق و موشکافانه به همت نهادهای متولی این امر با این رویکرد است که گردشگری جریان حیاتی استان اصفهان برای نسل‌های آینده خواهد بود.

بررسی راهکارهای کلان

بهترین راهکار‌های مداخله در چالش‌های ارائه شده با رویکرد سیاستگذاری، در حوزه‌های ذیل قابل دسته‌بندی است:

- ایجاد رویکرد مناسب در حوزه سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری و حمایت از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی

- کاهش دوایر میان بخشی دولتی در فرایند‌های سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری و همراهی کردن سرمایه‌گذار برای تحقق بخشی طرح گردشگری مورد مطالعه

- کاهش ارتباطات مبتنی بر بوروکراسی در فرایند‌های تصمیم‌گیری

- ارتقای هماهنگی‌های عملکردی بین نهادی

- کاهش تداخل فعالیت‌های بین سازمانی با حمایت نهاد متولی

- تامین و توزیع متناسب زیر‌ساخت‌های حوزه گردشگری در بخش اقامت، حمل‌و‌نقل و ارتباطات، رویدادها و خدمات مسافرتی

- توجه به میراث ناملموس موجود در استان اصفهان و ارائه طرح و برنامه منسجم برای شناسایی و هدایت این بستر‌های ارزشمند برای افزایش تقاضای تفرجگاهی

- توجه به حوزه بازاریابی و ارائه محصولات و صنایع دستی مناطق برجسته گردشگری استان

- تهیه بانک اطلاعاتی منسجم از عوامل داخلی و خارجی تاثیر‌گذار بر مقاصد گردشگری

- سنجش اثرات اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و فرهنگی برای آسیب‌شناسی فعالیت‌های موجود و جلوگیری از تکرار اشتباهات گذشته

- ارائه برنامه منسجم و واقع گرا در حوزه گردشگری متناسب با پتاسیل‌ها و منابع موجود و ظرفیت‌های قابل تحمل محیط در ابعاد مختلف تا سطح ارائه راهبرد و سیاست‌های اجرایی و مشخص کردن نهاد متولی این امر

- پذیرش گردشگری به‌عنوان تنها محرک اقتصادی برجسته در استان از سوی نهاد‌های متولی و توسعه عمران استانی

- عدم وحدت رویه در مقوله گردشگری در میان نهاد‌ها و ارگان‌های متولی

- اجرای صحیح و هم جانبه بسته‌های تشویقی سرمایه‌گذاری توسط نهاد‌های متولی