گاز به جان فولاد
اثرات قطعی گاز بر صنعت فولاد چیست؟
در چند سال گذشته ناترازی در تولید و مصرف گاز طبیعی، نگرانی برای تامین گاز مصرفی شهروندان را افزایش داد؛ بر این اساس برخی مسوولان تصمیم گرفتند برای جبران این کمبود گاز مصرفی صنایع را قطع کنند. این تصمیم در حالی اخذ شد که صنایع در دوران تحریم برای تولید شرایط سختی را پشت سر می‌گذارند و تعطیلی یک‌روزه آنها با ضرر مالی قابل توجهی همراه است؛ چه برسد به آنکه قرار باشد در طول فصل سرد به‌طور متناوب از مصرف گاز محروم باشند. در دو دهه گذشته استفاده از گاز طبیعی برای تامین نیاز انرژی کشور به‌طور متوسط سالانه هفت درصد افزایش یافته و الان به ۷۵ درصد از سبد انرژی کشور افزایش پیدا کرده است. حال آنکه برنامه‌ریزی مناسبی برای مهار رشد افسارگسیخته تقاضا و مصرف گاز طبیعی در بخش‌های مختلف کشور انجام نشده است. در حال حاضر میزان مصرف گاز در کشور حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب در روز است. از نظر مسوولان و کارشناسان با استفاده بهینه می‌توان این میزان را کاهش داد. آنها عقیده دارند کاهش مصرف گاز به دو موضوع یارانه پنهان و فرهنگ‌سازی مربوط می‌شود. این در حالی است که علاوه بر این دو عامل سیاستگذاری‌ها، تحریم‌ها، صادرات و واردات گاز و بخش فنی استخراج و مصرف این منبع انرژی را هم باید در نظر گرفت.
بر کسی پوشیده نیست که قطعی گاز صنایع، به ویژه قطعی گاز صنعت فولاد و سیمان باعث کاهش تولیدات آنها می‌شود و کاهش عرضه محصولی که مردم روزانه با آن سروکار دارند؛ یکی از کاتالیزورهای افزایش تورم است. در نتیجه باید منتظر افزایش قیمت در بازارهایی مثل مسکن و خودرو نیز باشیم. چراکه قیمت تمام‌شده ساخت مسکن و تولید خودرو افزایش پیدا می‌کند و همین موضوع بر تورم کلی نیز دامن می‌زند.
در شرایطی که صنایع و کارخانه‌های سیمان و فولاد در تابستان به دلیل کمبود انرژی شاهد قطع برق و حتی تعطیلی واحدها بودند، با شروع فصل سرما بار دیگر شاهد این اتفاق هستند. علاوه بر این دو صنعت، گاز صنایع پتروشیمی و نیروگاهی نیز قطع شده است.
در حال حاضر، ۵۰ درصد از تولید انرژی اولیه ایران به گاز طبیعی اختصاص دارد، ۵۶ درصد از انرژی مصرفی کشور از طریق گاز طبیعی تامین می‌شود و سرانه مصرف نهایی گاز طبیعی در ایران ۴/ ۶ برابر متوسط مصرف دنیاست. طبق آمارهای وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران، سهم نیروگاه‌ها از مصرف گاز ۳/ ۳۱ درصد، خانگی، تجاری و عمومی ۹/ ۲۷ درصد، صنایع ۱/ ۱۵ درصد، پتروشیمی‌ها ۲/ ۱۲ درصد، پالایشگاه‌ها ۸/ ۸ درصد، حمل‌ونقل ۵/ ۳ درصد و کشاورزی ۲/ ۱ درصد برآورد می‌شود.
بر کسی پوشیده نیست که قطعی گاز صنایع، به ویژه قطعی گاز صنعت فولاد و سیمان باعث کاهش تولیدات آنها می‌شود و کاهش عرضه محصولی که مردم روزانه با آن سروکار دارند؛ یکی از کاتالیزورهای افزایش تورم است. در نتیجه باید منتظر افزایش قیمت در بازارهایی مثل مسکن و خودرو نیز باشیم. چراکه قیمت تمام‌شده ساخت مسکن و تولید خودرو افزایش پیدا می‌کند. به بیان دیگر با قطعی مکرر گاز صنایع در فصول سرد سال، ابتدا محصولاتی نظیر فولاد با افت تولید مواجه می‌شوند و سپس صاحبان صنایع ناچار به استفاده از مازوت به جای گاز می‌شوند که هر دو اتفاق افزایش قیمت نهاده‌های تولید و در نتیجه جهش نرخ نهایی مسکن را به دنبال خواهند داشت. چراکه به دلیل محدودیت ذخیره‌سازی و هزینه‌های حمل‌ونقل، دیگر مازوت‌سوزی هم پاسخ‌گو نیست؛ چراکه کارخانه‌ها اغلب تنها برای ۱۵ روز ذخیره‌سازی مازوت پیش‌بینی داشته‌اند و این امر می‌تواند تعطیلی کارخانجات کشور را در پی داشته باشد. طبیعی است که استفاده از مازوت به جای گاز طبیعی هزینه‌های تولید را بالا برده و تعطیلی کارخانه‌ها باعث عقب ماندن عرضه از تقاضا شود. همین دو اتفاق کافی است تا کارخانه‌های فولاد نیز از این قطعی به شدت آسیب ببینند و به دلیل کمبود عرضه، باعث افزایش قیمت این محصول در بازار می‌شوند که به‌طور مستقیم بر مسکن‌سازی و صنعت خودرو تاثیر منفی خواهد داشت.
در این راستا به تازگی محمود اسلامیان، رئیس انجمن فولاد با اشاره به تاثیر قطعی گاز در صنعت فولاد، در مصاحبه‌ای گفته است که تعدادی از واحدهای تولیدی از شیوه احیا استفاده می‌کنند، در این روش اساس تولید با سوخت گاز انجام می‌شود؛ از این شیوه بهره می‌گیرند از این‌رو قطعی گاز به شدت در روند تولید این واحدها تاثیر می‌گذارد. وی ادامه داد: واحدهایی که در روند تولید از سوخت‌های زغال‌سنگ یا کوره‌های قوس استفاده می‌کنند؛ کمتر از قطعی گاز تاثیر می‌پذیرند. و باید توجه داشت که قطعی گاز برای صنعت فولاد یک مصیبت محسوب می‌شود. رئیس انجمن فولاد در پاسخ به این پرسش که قطعی گاز بدون تردید در میزان تولید این صنعت تاثیر می‌گذارد آیا این موضوع باعث خواهد شد که شرکت‌ها نتوانند به تعهدات صادراتی خود پایبند باشد؟ تصریح کرد: فولاد دو برابر مصرف داخلی تولید می‌شود؛ بنابراین قطعی گاز در میزان تولید و ظرفیت کارخانه‌ها اثر می‌گذارد اما به نظر می‌رسد در روند صادرات چندان موثر نباشد. اسلامیان با اشاره به بالا بودن حجم تولید کنسانتره و گندله در کشور، خاطرنشان کرد: در فصل سرما شاهد قطعی گاز صنایع هستیم و این امکان وجود دارد که این روند تا پایان فصل سرما ادامه داشته باشد.
در مواجهه با این اتفاق برخی کارشناسان با بیان اینکه اقتصاد ایران باید به سمت تعادل حرکت کند، می‌گویند اگر سیستم گرمایشی ایران از بخاری‌های گازی به پکیج تبدیل شود در ابتدا به نفع مردم تمام خواهد شد اما از آنجایی که در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران همواره رانت ایجاد می‌شود ممکن است در درازمدت این موضوع به ضرر مردم تمام شود.
همچنین در این رابطه حمیدرضا رستگار رئیس اتحادیه فروشندگان آهن و فولاد با اشاره به اتلاف انرژی در مصارف خانگی، گفت: قطعی گاز واحدهای تولیدی فولاد باید با هماهنگی انجام شود که واحدهای تولیدی بتوانند برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام بدهند چراکه خط تولید فولاد روال خاص خود را دارد و نمی‌توان آن را در یک مقطع قطع کرد. این فعال صنفی با بیان اینکه تغییری در میزان تقاضا برای بازار داخلی ایجاد نشده است، اضافه کرد: اگر بازار صادراتی رونق بگیرد این احتمال وجود دارد که نرخ‌ها در بازار داخلی نیز تغییر کند اما در حال حاضر تغییر محسوسی در قیمت‌ها و میزان تقاضا ایجاد نشده و روال خرید و فروش عادی است. به گفته رئیس اتحادیه فروشندگان آهن و فولاد؛ مازاد مصرف فولاد و آهن حدود ۱۳ میلیون تن است اما چشم‌انداز تولید ۵۴ میلیون تن ترسیم شده است و من امیدوار هستم با توجه به امکان‌هایی که در کشور وجود دارد به این عدد برسیم. وی با بیان اینکه برای مصارف داخلی باید برنامه‌ریزی انجام شود، گفت: باید برای از دست ندادن بازارهای صادراتی برنامه‌ریزی کنیم در این میان بخش خصوصی می‌تواند به کمک دولت بیاید.
در همین شرایط بود که انجمن فولاد ایران با شرکت ملی گاز وارد مکاتبه شد. بهرام سبحانی رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران طی نامه‌ای به مدیرعامل شرکت ملی گاز، با اشاره به تبعات محدودیت‌های شدید تامین گاز زنجیره فولاد به ویژه در کارخانه‌های تولیدکننده آهن اسفنجی، خواستار اصلاح فوری این محدودیت‌ها در راستای کاهش آسیب وارده به تولید فولاد کشور شد.
در این نامه آمده است: همان‌گونه که مستحضر هستید به‌‌رغم درخواست‌های متعدد این انجمن در خصوص ایجاد هماهنگی بیشتر برای مدیریت کمبود گاز به عنوان یک محدودیت ملی و قول مساعد جنابعالی و همکاران در جلسات برگزار شده، متاسفانه ابلاغ محدودیت و قطعی گاز در کارخانه‌های فولادی بدون هماهنگی قبلی از ابتدای آذرماه سال جاری آغاز شده که موجب کاهش جدی تولید و مختل شدن خطوط تولید کارخانه‌ها گردیده است. علاوه بر این با توجه به اینکه گاز در فرآیند تولید فولاد نقش اساسی تکنولوژیکی دارد و همچون صنایع دیگر مانند کارخانه‌های سیمان و نیروگاه‌ها، امکان استفاده از سوخت جایگزین در این فرآیند میسر نیست، لذا قطعی یا اعمال محدودیت‌های شدید تامین گاز طبیعی خصوصاً در کارخانه‌های احیا مستقیم فولاد به منزله توقف تولید آهن اسفنجی به عنوان ماده اولیه مورد نیاز کارخانه‌های فولادسازی و طبعاً توقف تولید فولاد و تعطیلی کارخانه‌های زنجیره فولاد آن هم در شرایط ویژه و حساس اجتماعی فعلی کشور است که پیامدهای آن کاهش شدید درآمدهای داخلی و ارزی حوزه اقتصادی صنعت و معدن را دربر می‌گیرد. اعمال محدودیت‌های اجتناب‌ناپذیر می‌تواند به گونه‌ای اصلاح شود که هم محدودیت شرکت ملی گاز ایران در تامین گاز کشور رعایت شود و هم تولید فولاد کشور آسیب کمتری ببیند به‌طور مثال امکان جابه‌جایی سهمیه ابلاغی به کارخانه‌های مختلف در یک استان با موافقت صاحبان صنایع و هماهنگی بین این انجمن و شرکت‌های گاز استانی مربوطه در جهت اعمال بهینه محدودیت‌ها به عنوان یک راهکار پیشنهاد می‌شود.
