فرحناز علیزاده، مدیر مؤسسه سرزمین قصه‌های کهن و کارشناس کتاب، در گفتگو با «دنیای اقتصاد»
دغدغه‌های زندگی روزمره بر کاهش انگیزه کتاب‌خوانی تأثیر می‌گذارد
کتاب‌خوانی برای بچه‌ها، تمرینی برای کسب مهارت‌های اجتماعی، تعامل و گفت‌وگو با دیگران و نیز تمرین و تجربه‌ای برای خوب گوش دادن به شمار می‌رود همچنین قصه‌خوانی، گنجینه‌های واژگانی کودکان را پربار کرده و آنان را برای خواندن و نوشتن بهتر آماده می‌سازد و گوش دادن به داستان برای کودک تمرینی برای گفت‌وگو و احترام گذاشتن به دیگران نیز تلقی می‌شود.هرگاه به هنگام قصه‌خوانی و قصه‌گویی، بدون تکیه‌بر قصه کتاب، کودک را به مشارکت در ادامه دادن به قصه ترغیب کنیم، تعبیرها، اشاره‌ها، شخصیت‌پردازی‌ها و استفاده از واژه‌هایی که او برای بیان مقصود خود برمی‌گزیند، سبب تقویت تخیل و نیروی ابتکار در وجود کودک می‌شود. خواندن کتاب برای کودکان در گسترده‌تر شدن دایره لغات کودک، پرورش خلاقیت و کنجکاوی، افزایش تمرکز، یادگیری روش‌های حل مساله و آمادگی کودک برای ورود به مدرسه بسیار تاثیرگذار است. همچنین کتاب‌خوانی یکی از فعالیت‌های بسیار خوب و مفید برای تقویت ارتباط کودک با پدر و مادر است. گنجاندن ساعت کتاب‌خوانی روزانه، مثلا قبل از ساعت خواب کودک می‌تواند عادت به کتاب‌خوانی را در کودک ایجاد کند.
هرزمان که کودک تمایلی به خواندن کتاب نشان نداد، اصرار نکنید و ادامه کتاب را به زمانی که تمرکز لازم برای این کار را دارد موکول کنید. سعی کنید کتاب‌ها را بر اساس علاقه‌مندی کودکتان انتخاب کنید. وقتی در مورد موضوعی کنجکاوی نشان می‌دهد کتابی در رابطه با آن موضوع به او هدیه بدهید. در زمان خواندن کتاب کاملا با کودک همراه شوید و به دنیای کتاب سفر کنید، می‌توانید بعضی از قسمت‌های کتاب را همراه با کودکتان بازی کنید. اما گرانی کتاب دراین‌بین یکی از چالش‌های اساسی کتاب‌خوانی کودک و نوجوان و جوان شده است.
گرانی کتاب دست خریداران و علاقه‌مندان این حوزه را بسته است. برای یافتن یک کتاب زیر صد هزار تومان باید کمی دقیق‌تر در کتاب‌فروشی‌ها تردد کرد و کتاب‌های مفید و مرسوم نیز به‌هرحال گران شده و بعضا پی‌دی‌اف آن‌ها نیز در دسترس نیست. کتاب خاطرات اعلم و خاطرات هوشنگ ابتهاج که تیراژ بالایی داشته‌اند؛ عملا از سبد استفاده طبقه متوسط حذف‌شده‌اند.
قیمت معنوی و فرهنگی کتاب‌ها با یکدیگر قابل‌مقایسه نیست. اما قیمت مادی آن‌ها را می‌شود با رقمی که پشت جلد درج‌شده مقایسه کرد. قیمت اقتصادی کتاب‌ها بستگی به زحمتی دارد که نویسنده برای نگارش آن کشیده است. همچنین مولفه‌هایی چون جنس جلد، تعداد صفحات، نوع صحافی، قطع و جنس کاغذ در قیمت‌گذاری کتاب موثر است. امسال در مروری گذرا با کتاب‌هایی مواجه شدیم که بین ۳ تا ۱۱ میلیون تومان قیمت پشت جلد داشتند. ممکن است در روزهای دیگر کتاب‌هایی باقیمت‌های بالاتر ظاهر شوند. بنابراین باید این نکته را در نظر بگیریم که رکورد گران‌ترین کتاب تا لحظه انتشار این گزارش اعتبار دارد و ممکن است هرلحظه با کتابی دیگر این رکورد شکسته شود. کتاب تخت جمشید اثر اریش ف اسمیت نشر علمی و فرهنگی باقیمت ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان در نمایشگاه عرضه‌شده است. این کتاب گزارشی است از نتایج کاوش‌های گروهی از ایران شناسان و باستان شناسان برجسته همچون جیمز هنری برسد، ارنست هرتسفلد، واریش اشمیت که در خلال سال‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۸ در آثار و ابنیه باستانی ایران در محوطه تخت جمشید دست به کاوش زده بودند. در این مجلد نتایج کاوش‌ها در تخت جمشید و محوطه مقدس نقش رستم و تپه استخر در معرض دید خوانندگان قرارگرفته و تصاویر مستندی از بناها و حجاری‌ها و سنگ‌نبشته‌های آن فراهم آمده است. مجموعه تاریخ مصور آمریکا اثری است تالیف فاطمه شفیعی سروستانی و چاپ انتشارات سایان. این اثر سه‌جلدی به شکلی مصور و مفصل تاریخ آمریکا را از ابتدا تاکنون به تصویر می‌کشد و بر دوره‌های کلیدی تاریخ ایالات‌متحده تاکید می‌کند. تاریخ مصور آمریکا در سه جلد تحت عناوین سرزمین بدون مرز، تولد یک ملت و قرن آمریکایی نگارش شده است. قیمت پشت جلد این کتاب ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان که در نمایشگاه با تخفیف عرضه‌شده است.
جلد اول کتاب تهران نگاری ۳۱۴ قطعه نقشه تهران و اطراف آن را از دوره فتحعلی شاه قاجار تا پایان حکومت پهلوی ارائه کرده است. کتاب حاصل همکاری حدود ۴۰ سازمان داخلی و بین‌المللی است و بیش از یک‌صد نفر در گردآوری و انتشار آن نقش داشته‌اند. کتاب در قطع سلطانی بزرگ در ۶۰۰ صفحه منتشرشده است و وزن آن حدود ۹ کیلوگرم است.
جلد دوم با عنوان تهران در مطبوعات دوره قاجار (دوره‌های ناصری و مظفری) حاوی کلیه اطلاعات مرتبط با تهران در ۵۸ سال مطبوعات دولتی است. پژوهش و تدوین این کتاب توسط رضا شیرازیان انجام‌شده است. هر جلد از این دو کتاب ۶ میلیون تومان قیمت دارد و در نمایشگاه با تخفیف ۲۰ درصدی فروخته می‌شود. .
به جهت بررسی کتاب‌خوانی کودک در اصفهان، گفتگو کردیم با فرحناز علیزاده، مدیر مؤسسه سرزمین قصه‌های کهن و کارشناس کتاب، که در ادامه مشروح آن را می‌خوانیم:
فعالیت‌های شما در حوزه گسترش کتاب‌خوانی در اصفهان از چه زمان آغاز شد و چه ابعادی را در برگرفت؟
من در طی سی سال فعالیت فرهنگی در زمینه کتاب و کتاب‌خوانی فعالیت داشته‌ام. از زمانی که در سازمان فرهنگی و هنری برنامه‌های نقد کتاب داشتیم و کتابخانه نوجوان فعالیت‌های خوبی کردیم. در بازه‌ای نیز در انجمن دوستدار کودک در حوزه ترویج کتاب‌خوانی برای کودکان و نوجوانان کارکردیم. اکنون نیز مؤسسه سرزمین قصه‌های کهن را در اصفهان داریم که یک مرکز تخصصی قصه است و خط اصلی آن بر اساس قصه و داستان‌نویسی و کتاب‌خوانی است. درباره کتاب و کتاب‌خوانی، با یک چرخه مواجهیم که هر بخش آن دچار چالش شود؛ اثرات ملموس آن در کتاب‌خوانی مشخص خواهد شد. مثلاً اگر فقط به علاقه‌مند کردن کودکان به کتاب بپردازیم و از نشر غافل شویم، کتاب‌های خوب در دسترس کودکان قرار نمی‌گیرد و ممکن است در جهت تهیه کتاب مشکل پیدا کنیم. در تربیت کودکان به کتاب‌خوانی اگر آن‌ها را به سمت خواندن سوق دهیم و در آشنایی با ناشر و نویسنده و شیوه خرید کتاب کاری انجام ندهیم، باز این چرخ به مشکل برمی‌خورد. کتاب یک صنعت است که باید به‌کل آن پرداخته شود. از نویسنده، ناشر، امکانات نشر، مترجم، تصویرگر به‌خصوص در کتاب‌های کودک که نقش بسیار مهمی دارد. تصویرگری در کتاب‌های کودک گاهی اوقات از نویسنده هم فراتر می‌رود.
کتاب‌خوانی همان‌طور که اشاره کردید صرفاً به نویسنده ختم نمی‌شود؛ در دیگر حوزه‌های کتاب‌خوانی چه مواردی باید در نظر گرفته شود؟
اگر به بخش ویراستاری هم توجه نکنیم درروند کتاب‌خوانی مشکل ایجاد می‌شود. مثلاً کتاب کودکی داشتیم که ترجمه‌شده بود. در کتاب از محله و شهر صحبت می‌شد؛ چون کتاب خارجی بود از کلیسا صحبت شده بود اما در ترجمه جای عکس کلیسا، مسجد را گذاشته بودند اما متن از کلیسا صحبت می‌کرد. در این موضوع باید ویراستار مراقب باشد که کلمات را نسبت به تصاویر اصلاح کند.
آیا کتاب‌خوانی در میان اصفهانی‌ها، ازجمله میان کودکان و نوجوانان آمار بالایی دارد؟
به تجربه و گفتگو‌های محلی، نشان می‌دهد که آمار کتاب‌خوانی در کودکان اصفهانی خیلی زیاد است. کتاب‌خواندن آن‌قدر زیاد است که حتی پدر و مادر‌هایی که خودشان کتاب‌خوان نیستند و کتاب نخواندن را یک نقص در زندگی‌شان می‌دانند، برای کودکانشان وقت می‌گذارند و کتاب می‌خوانند. این آمار در دبستان‌ها هم زیاد است اما هرچه به سمت بالا می‌رویم این کتاب‌خواندن کم می‌شود. کودک در دوره خردسالی رهاست و پدر و مادر کنترل کتاب‌خوانی و تربیت را بر عهده‌دارند؛ بچه‌هایی هم که تازه خواندن و نوشتن آموخته اند به کتاب علاقه‌مند هستند اما جبر آموزش‌وپرورش که کشتن خلاقیت کودکان را نشانه رفته است، باعث کاهش انگیزه کتاب‌خوانی می‌شود. فرصت کودک کمتر و درس‌های سرد و سخت در مسیرشان قرار می‌گیرد که وقتی فرد به نوجوانی می‌رسد انگیزه‌اش برای کتاب‌خوانی کمتر می‌شود. البته فناوری‌های جدید کتاب‌های صوتی را ایجاد کرده‌اند که از طریق اینترنت دسترسی‌ها را آسان کرده‌اند. اپلیکیشن‌های مختلف حوزه کتاب باعث افزایش دسترسی عمومی به کتاب شده است ولی مسأله این است که اشخاص باید یک انگیزه اولیه برای ورود به این اپلیکیشن‌ها داشته باشند و احساس نیاز نسبت به کتاب شکل بگیرد. باید احساس نیاز به کتاب افزایش پیدا کند. دغدغه‌های زندگی روزمره و دانشگاه و مدرسه در کاهش انگیزه کتاب‌خوانی تأثیر می‌گذارد؛ منتهی بچه‌هایی هستند که کتاب را کماکان دوست دارند.
پیشنهاد شما برای انتخاب یک کتاب خوب چیست؟
من پیشنهاد عنوانی کتاب نمی‌دهم اما انتخاب کتاب باکیفیت شاخص دارد. در زمینه کودک، ناشران خوبی داریم که از آن طریق می‌توانیم کتاب‌های آن‌ها را پیگیری کنیم. الان ترجمه‌ها و نویسندگی کتاب‌های کودک در ایران سطح خوبی دارد. مترجمین خوبی که در این حوزه هستند یک شاخص است که بتوانیم کتاب مناسب کودک را انتخاب کنیم. معمولاً کتاب‌های باکیفیت که جز کتاب‌های زرد قرار نمی‌گیرند و تصویرسازی‌های استاندارد، جز شاخص‌های کیفیت کتاب است.
