بیکاران گمنام
۲۵ درصد جوانان اصفهانی دچار بلاتکلیفی اجتماعی و اقتصادی هستند
NEET های ایرانی
این شاخص مختصرشده واژگان «Not in Employment, Education or Training» بوده و وضعیت اشتغال جوانان ۱۵ تا ۲۴ سالهای را توضیح می‌دهد که ترک تحصیل‌کرده و به آموزش و اشتغال نیز روی نیاورده‌اند. این جوانان در صورتی که بدون دلیل قانع‌کننده‌ای بیکاری را انتخاب کرده باشند، بیشتر در معرض بزهکاری، اعتیاد به مواد مخدر و ارتکاب اعمال مجرمانه قرار دارند.
این شاخص برای اولین بار در یک پژوهش و در سال ۸۷ مطرح شد. حوزه پژوهشی وزارت کار نیز برای اولین بار تعداد NEET ها را تا سال ۹۷ محاسبه و منتشر کرد. امروز به‌غیراز دو پژوهش فوق، هیچ تحقیق و برنامه‌ریزی در این مورد انجام‌نشده و این در حالی است که آمارها از جمعیت زیاد این جوانان در کشور خبر می‌دهد.
بر اساس گزارش اخیر مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در سال ۱۳۹۹ از ۱۰.۵ میلیون جوان ۱۵ تا ۲۴ سال، ۸.۱ میلیون نفر از آنان نه در حال تحصیل‌اند، نه مشغول مهارت‌آموزی و نه شاغل. این گروه که از آنان به‌عنوان NEET یاد می‌شود، سهم بیش از ۷۷ درصدی از کل جوانان در این سن رادارند. این میزان برای مردان ۶۴ درصد و در بین زنان ۹۲ درصد بوده است. به عبارتی از ۵.۵ میلیون مرد ۱۵ تا ۲۴ سال ۳.۵ میلیون نفر از آنان و از پنج میلیون و ۴۶ هزار زن ۱۵ تا ۲۴ سال ۴.۶ میلیون از آن طی سال ۱۳۹۹ نه در حال تحصیل، نه مشغول مهارت‌آموزی و نه درجایی شاغل بوده‌اند.
اما مرکز آمار ایران نیز نرخ NEET در کشور را ۲۷.۴ درصد برای سال ۱۴۰۰ و ۲۹.۴ درصد برای سال ۱۳۹۹ ذکر کرده است. مرکز آمار این رقم را برای مردان ۱۸.۲ درصد و برای زنان ۳۹ درصد ذکر می‌کند. در گزارش مرکز آمار تعداد جوانان NEET طی سال گذشته نزدیک به سه میلیون نفر ذکرشده که ۹۴۱ هزار نفر از آنان را مردان و یک‌میلیون و ۹۸۵ نفر از آن را نیز زنان تشکیل می‌دهند. بررسی دقیق‌تر آمارهای وزارت کار نشان می‌دهد نرخ NEET در سال ۱۳۹۴ حدود ۳۱ درصد، در سال ۱۳۹۵ حدود ۳۰.۲ درصد و در سال ۱۳۹۶ حدود ۲۹.۸ درصد بوده است. این مقدار در سال ۱۳۹۷ با جهش به ۷۳ درصد و در سال ۱۳۹۸ به حدود ۷۴ درصد رسیده است. در سال ۱۳۹۹ نیز به حدود ۷۷ درصد رسیده است. تفاوت آمار و ارقام مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با آمارهای مرکز آمار ایران نشان می‌دهد سیاست‌گذار نه‌تنها برای این چالش برنامه‌ریزی نکرده، بلکه با مشکلات آماری در این زمینه نیز روبه‌رو است.
از اصفهان چه خبر؟
طبق سرشماری سال ۹۵ این نرخ به ترتیب در ۹ استان سیستان‌وبلوچستان، گلستان، هرمزگان، کرمانشاه، لرستان، آذربایجان غربی، خوزستان، کردستان، همدان و اردبیل بیشتر از ۴۰ درصد و در اصفهان ۲۵ درصد و کمتر از متوسط کشوری با ۲۹.۷ درصد بوده است. نرخ پایین NEET ها در اصفهان را می‌توان به نرخ بالای مشارکت اقتصادی اصفهان در آن سال نسبت داد. این نرخ در سال ۹۵ در استان ۴۰.۴ درصد و برای جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله این استان هم ۴۰.۵ درصد، ثبت‌شده است. ازآنجاکه زنان همیشه نرخ بیکاری بالا و مشارکت اقتصادی پایین‌تری نسبت به مردان دارند، بنابراین می‌توان بخش زیادی از NEET های اصفهان را هم متعلق به زنان دانست.
داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که نرخ بیکاری پنهان اصفهان در سال ۹۵ بیش از نرخ بیکاری اعلام‌شده و حدود ۲۶ درصد بود. نرخ بیکاری استان در این سال ۱۲ درصد گزارش شد. از وضعیت نیروهای کار در سال ۹۵ می‌توان حوزه‌های مختلف بیکاری پنهان را شناسایی کرد. در این سال ۲ میلیون و ۲۶۱ هزار نفر اشتغال ناقص داشته،۳ میلیون و ۲۱۳ هزار نفر بیکار بوده، ۵۴۲۱ نفر دارای تحصیلات عالی بدون درآمد و در آستانه ورود به بازار کار قرار داشته‌اند؛ بنابراین جمعیت بیکاران واقعی در سال یادشده بیش از ۵ میلیون نفر بوده و این در حالی است که تعداد بیکاران طبق فرمول‌های موجود ۳ میلیون و ۲۱۳ هزار نفر اعلام‌شده است. درنهایت با توجه به نرخ بیکاری ۸.۶ درصدی استان در پاییز امسال می‌توان با افزودن نرخ NEET اصفهان به این آمار، نرخ واقعی بیکاری استان را در حال حاضر ۳۳.۶ درصد دانست.
نتایج آخرین تحقیقی که در سال ۹۷ انجام شد نشان می‌دهد که نرخ NEET در ایران حدود ۲۳ درصد بوده و این نرخ در زنان حدود ۲.۵ برابر مردان است و در بین زنان ۲۹-۲۵ ساله هم بیشتر از سایر گروه‌های سنی دیده می‌شود. هرچند آمارهای بین‌المللی جمعیت ۱۵ تا ۲۴ ساله را مستعد NEET می‌داند اما نتایج این پژوهش تاکید دارد که افراد ۲۹-۲۵ ساله دارای تحصیلات کارشناسی بیشتر در معرض بلاتکلیفی اقتصادی و اجتماعی قرار دارند. این افراد علاوه بر اینکه به علت وابستگی می‌توانند فشار سنگینی را بر خانوارها تحمیل کنند، زمینه انجام بزهکاری و ابتلا به آسیب‌های اجتماعی را نیز دارند و در سطح ملی نیز می‌توانند به‌عنوان یک تهدید محسوب شوند.
چرا NEET شدم
مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام می‌کند که در سالهای اخیر نه‌تنها سن ورود به بازار کار افزایش‌یافته که نرخ مشارکت کل کشور و جمعیت جوان ۱۵ تا ۲۱ ساله روندی نزولی داشته است. این پدیده علی‌رغم روند افزایش جمعیت جوان رخ‌داده که یکی از دلایل آن تغییر مسیر انتخاب جوانان از بازار کار به سمت تحصیلات دانشگاهی است. ریشه این ترجیح و انتخاب به بیش از ۳۰ سال قبل و تاسیس دانشگاه آزاد بازمی‌گردد. دانشگاهی که یکی از نتایج ایجاد آن به تعویق افتادن حضور جوانان در بازار کار بود.
تحلیل این داده‌ها در این بازه زمانی نشان می‌دهد که اهداف اشتغال‌زایی به نتیجه نرسیده است. این هدف در حالی محقق نشده که سهم جمعیت جوان از جمعیت کشور به بیش از ۴۱ درصد رسیده است. افزایش مهاجرت از کشور، رشد اقتصاد سایه و زیرزمینی و قاچاق، استقبال از جایگاه شغلی رانندگان اینترنتی، افزایش دست‌فروشان و رشد آمار آسیب‌های اجتماعی فقط بخشی از پس‌لرزه‌های بی‌توجهی به بیکاری پنهان در جامعه بوده است. جوانان قبل از آنکه به دلیل ویژگی‌های فردی و خانوادگی وارد لیست NEET ها شوند، به علت مشکلاتی مثل کمبود فرصت‌های شغلی، عدم تطابق آموزش‌ها با بازار کار، ساختار معیوب تولید، آموزش‌وپرورش ناکارآمد و... در این لیست قرارگرفته‌اند. جوانان به دلایل شخصی مثل مسوولیت های خانوادگی و نگهداری از سالمندان یا کودکان، بیماری و معلولیت، نداشتن مشکلات مالی و جستجوی فرصت خاص شغلی و یا عدم تمایل به انجام کار و اشتغال به گروه NEET ها می‌پیوندند.
جوانان ایرانی پس از اتمام تحصیلات دبیرستان و حتی دانشگاه، آینده دیگری را برای خود متصور نیستند. درواقع آن‌ها از دوران تحصیل به مشاغل رضایت‌بخشی که با آموزش‌های آن‌ها هماهنگی دارد، منتقل نمی‌شوند و به همین دلیل امروز دوره‌های وابستگی خانوادگی بلندمدت شده و میانگین سن ازدواج و زادآوری افزایش‌یافته است. ضعف ساختاری نظام اقتصادی، کیفیت پایین آموزش در مدارس و حوزه آموزشی عالی، ضعف آموزش مهارت و کارآفرینی در دانش‌آموزان یا دانش‌آموختگان دانشگاهی، عدم تطبیق عرضه و تقاضای سرمایه انسانی و سیاست‌های نامناسب اقتصادی و آموزش عالی ازجمله مواردی هستند که گذار از تحصیل به کار را برای جوانان ایرانی بسیار دشوار کرده است.
از حدود دو دهه پیش در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته سیاست‌های رفاهی خاصی را برای NEET ها تدوین کرده‌اند؛ مفهومی که در سیاست‌گذاری‌های اجتماعی و اقتصادی کشور توجه چندانی به آن نشده و از ورود این شاخص به ادبیات اجتماعی و اقتصادی ایران حدود ۵ سال می‌گذرد. امروز فرایند گذار جوانان از تحصیل به کار و سپس ازدواج افزایش‌یافته است. برای کاهش میزان بیکاری آن‌ها باید عواملی که باعث بروز مشکلات برای ورود جوانان به بازار کار و یافتن کار مناسب است، شناسایی شوند. با شناسایی این عوامل، سیاست‌گذاران کشور مبنایی برای چگونگی مداخله در بازار کار به‌منظور تعادل عرضه و تقاضا در اختیار خواهند داشت.
