«دنیای‌اقتصاد» صنعت چاپ را زیر ذره‌بین قرار داد
مثلث رکود چاپ و نشر
برخی پیدایش صنعت چاپ را به انقلاب تشبیه می‌کنند؛ زیرا برای نخستین‌بار توانست کتاب را از یک کالای لوکس و گران‌قیمت به یک کالای ارزان و در دسترس برای عموم مردم تبدیل کند. تا قرن پانزدهم برای تکثیر کتاب‌ها از آن رونویسی می‌کردند. با اختراع ماشین چاپ توسط گوتنبرگ تکثیر کتاب‌ها با هزینه بسیار پایین‌تر ممکن شد و تقاضا برای محصولات چاپ با شیب فزاینده‌ای افزایش پیدا کرد که این روند تا به امروز ادامه دارد.
روایات از تاریخچه چاپ در ایران بسیار متفاوت است، اما مهم‌ترین روایت، ورود صنعت چاپ به ایران را به عباس‌میرزا (شاهزاده قاجار) نسبت می‌دهد. او اولین چاپخانه صنعتی در ایران را در سال 1190 شمسی تاسیس کرد. سال‌ها بعد و با تاسیس دارالفنون، باب جدیدی در تقاضای محصولات چاپی در ایران گشوده و چاپ کتاب‌های درسی آغاز شد. این راه با تاسیس چاپخانه مجلس شورای ملی و تاسیس دانشگاه تهران ادامه یافت. امروزه میتوان صنعت چاپ و تکثیر را از صنایع پرکاربرد جهان دانست که با داشتن محصولات متنوعی مانند کتاب، مجله، تصاویر و... تقاضای بسیار بالا و متنوعی در سراسر جهان دارد. همین عامل باعث شده تا شرکت‌های فعال در این صنعت سودآوری خوبی را به ثبت برسانند.
در بورس ایران صنعت چاپ با نام گروه انتشار، چاپ و تکثیر نام‌گذاری شده است. این گروه در دسته گروه‌های بسیار کوچک قرار دارد، زیرا با وجود فعالیت واحد‌های مختلف، تنها شرکت افست با نماد معاملاتی «چافست» پذیرفته شده است. در ادامه به بررسی این نماد می‌‌‌پردازیم.
چافست؛ تنها پرچم‌دار صنعت چاپ ایران
این شرکت در سال 1336 آغاز به کار کرد و از همان ابتدا به چاپ کتاب‌های درسی پرداخت. «چافست» پس از پیروزی انقلاب با تیراژ 58میلیون جلد کتاب درسی در سه‌مقطع تحصیلی فعالیت کرد، اما در سال‌های بعدی و با افزایش جمعیت و سرمایه‌گذاری در خط تولید، تیراژ کلی خود را به بیش از 180میلیون جلد در سال رساند. در حال حاضر ظرفیت تولیدی این شرکت 57میلیون کتاب درسی، 32میلیون نسخه مجله و بیش از 2میلیون نسخه کتاب متفرقه در سال است، اما همچنان پاسخگوی نیاز کتاب‌های درسی در ایران است. اکنون وزارت آموزش و پرورش، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران و شرکت سرمایه‌گذاری ملی ایران، سهامداران عمده این شرکت هستند و بیش از 68درصد سهام آن را دارند.
شروع ضعیف «چافست» در سال جدید
در خلال سال 1402 نماد معاملاتی «چافست»، به چاپ 79میلیون و 674هزار و 184جلد کتاب در بازه سالانه رسید که نسبت به سال قبل از آن رشد 5درصدی را نشان می‌دهد. این نماد توانست روند رو به رشد تولید خود را ادامه دهد، به طوری که نسبت به 1400 در تولید بیش از 22درصد رشد داشته است.
در بازه ماهانه، شهریورماه توانست بیشترین رشد را به ثبت برساند. بررسی آمار‌های تولید ماهانه نشان می‌دهد که نماد معاملاتی «چافست»، در شهریور سال 1402 نسبت به مدت مشابه سال قبل با رشد 166درصدی مواجه بوده؛ هرچند در فروردین امسال نسبت به فروردین 1402 کاهش چشمگیر 20درصدی را تجربه کرده است.
با بررسی آمار‌های تولیدی شرکت فوق در بازه فصلی و در فصل پاییز با کاهش 35درصدی مواجه می‌شویم. درآمد‌های این شرکت نیز روندی مشابه تولید را طی کرده است. آمار‌ها حاکی از کاهش 67درصدی درآمد در زمستان 1402 و در محدوده زمانی فصلی است. فروردین 1403 را میتوان ضعیف‌ترین شروع شرکت فوق طی 10سال اخیر دانست؛ هرچند بررسی این متغیر در بازه سالانه از رشد 28درصدی خبر می‌دهد. مشاهده آمار منتشرشده فصلی شرکت افست طی 15فصل منتهی به زمستان 1402، نشان‌دهنده رشد چشمگیر بهای تمام‌شده محصولات تولیدی صنعت چاپ، در فصل زمستان نسبت به فصل پاییز است. به‌طور میانگین بیش از 800درصد، بهای تمام‌شده طی دوره یادشده افزایش یافته است. طی چهارسال منتهی به اسفند 1402 حاشیه سود ناخالص این نماد، 7درصد افزایش پیدا کرده است.
این در حالی است که حاشیه سود عملیاتی طی همان دوره 17درصد کاهش پیدا کرده است که تاییدی بر رشد بهای تمام‌شده در صنعت چاپ ایران است. به گفته برخی از فعالان بازار، رشد قیمت مواد اولیه و رشد دستمزد، مهم‌ترین عوامل کاهش سودآوری است.
در بازه فصلی، عملکرد زمستان سال گذشته را میتوان بدترین عملکرد این شرکت در 12سال اخیر دانست. در فصل زمستان حاشیه سود ناخالص فصلی، حاشیه سود عملیاتی فصلی و حاشیه سود خالص فصلی به ترتیب 270، 296 و 269درصد کاهش یافته است.
چالش‌ها و فرصت‌ها
با وجود پیشینه تاریخی مناسب صنعت چاپ در ایران، این صنعت نه‌تنها موفق به رسیدن به جایگاه مناسب با شأن خود نشده است، بلکه در کنار صنعت نساجی جزو صنایع گرفتار در بحران است. فرسودگی ناوگان صنعت چاپ را میتوان مهم‌ترین چالش پیش روی فعالان این گروه دانست، به طوری که امروزه بیشتر چاپخانه‌های ایران از تکنولوژی‌های فرسوده استفاده می‌کنند.
مانع دیگر فعالان این صنعت عدم‌سیاستگذاری ارزی مناسب است، زیرا مواد اولیه صنعت چاپ شامل کاغذ و جوهر عمدتا وارداتی است و فعالان بازار برای تامین مواد اولیه با مشکل تامین ارز روبه‌رو هستند. کاهش قدرت خرید مردم، تقاضا برای کتاب را به‌عنوان مهم‌ترین محصول این صنعت کاهش داده است. هرچند طی سال‌های اخیر ذائقه مردم تغییر کرده و استفاده از کتاب‌های الکترونیک رواج بیشتری یافته، اما با وجود چالش‌های ذکرشده، میتوان به آینده این صنعت امیدوار بود و با سرمایه‌گذاری مجدد و حمایت سیاستگذار میتوان شاهد جان گرفتن دوباره این صنعت بود.
