مرکز پژوهش‌های مجلس بررسی کرد
حکمرانی آینده «هوشمند» و «داده محور» می‌شود
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی رویکردها و پیشران‌های اثرگذار بر آینده حکمرانی را بررسی کرده است. رویکردهای جدیدی در حکمرانی مانند «حکمرانی هوشمند»، «حکمرانی شبکه‌ای»، «حکمرانی الکترونیکی» و «حکمرانی مشارکتی» از جمله این رویکردها هستند. نتیجه بررسی پیشران‌ها یا نیروهای شکل‌دهنده آینده حکمرانی نشان می‌دهد حکمرانی آینده «فناورمحور»، «زنانه‌تر»، «مشارکتی»، «تاب‌آور»، «هوشمند»، «داده محور»، «چابک‌تر»، «مبتنی بر ابزارهای رفتاری»، «توانمندساز»، «شخصی‌سازی شده» و «بازتر» است.
بر این اساس ابزارهایی مانند «آزمایشگاه حکمرانی»، «آزمایشگاه خط‌مشی‌گذاری»، «محیط آزمون تنظیم‌گری»، «بازی وارسازی» و «بودجه‌بندی شهروندی» در حکمرانی مطرح می‌شود. با توجه به پیشران‌های شناسایی شده پیشنهاد می‌شود پژوهشگران در آینده به تصویر و سناریوهای آینده حکمرانی ایران در نسبت با حکمرانی نوین جهانی بپردازند. مهم‌ترین رویکردهای معطوف به آینده حکمرانی شامل «شبکه‌ای شدن حکمرانی»، «مشارکتی شدن حکمرانی»، «ظهور رویکردهای رفتاری در حکمرانی»، «توسعه رویکرد دیجیتال در حکمرانی»، «رویکردهای داده محور در حکمرانی»، «رویکردهای باز و پلتفرم به حکمرانی»، «نوآوری‌های عمومی در حکمرانی»، «هوشمندسازی حکمرانی»، «چند سطحی شدن حکمرانی»، «ظهور مفهوم فراحکمرانی» و «جهانی شدن حکمرانی» است.
همچنین مهم‌ترین پیشران‌های آینده حکمرانی شامل «توسعه نقش و جایگاه زنان»، «بیماری کووید-۱۹»، «برابری و شمول»، «پیری جمعیت»، «شفافیت»، «ظهور شهروند جهانی»، «تغییر مرجعیت از نخبگان سیاسی به کنشگران اجتماعی»، «فناوری‌های حکمرانی و شهروندی»، «مراکز نوآوری حکمرانی»، «گسترش شبکه‌های اجتماعی»، «دیجیتالی شدن»، «هوش مصنوعی»، «توسعه رویکردهای مبتنی بر اقتصاد نوآوری»، «جابه‌جایی در قدرت‌های اقتصادی جهانی»، «تغییرات اقلیمی»، «کاهش قدرت و کوچک شدن دولت‌ها»، «کاهش اعتماد به نهادهای سیاسی»، «رشد بازیگران سیاسی» و «تمرکززدایی در ساختارهای اداری سیاسی» است.
پیشران‌های فناورانه موثر بر آینده حکمرانی
از جمله مهم‌ترین مصادیق شناسایی شده در پیشران‌های فناورانه موثر بر آینده حکمرانی به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
فناوری‌های حکمرانی و شهروندی
فناوری‌های حکمرانی در سال‌های آتی به عنوان محور اثرگذار در نظام حکمرانی به شمار می‌آید. فناوری‌های حکمرانی یک رویکرد کلی دولت برای نوسازی بخش عمومی است که بر سه جنبه مدرن‌سازی بخش عمومی شامل شهروندمحور، خدمات عمومی قابل دسترسی جهانی و رویکرد کل دولت به تحول دولت دیجیتال تاکید می‌کند. همچنین فناوری‌های تنظیم‌گری نقش مهمی در آینده در زمینه قاعده‌گذاری و ریل‌گذاری سازمان‌ها و نهادهای بازیگر در حوزه اجرای خط‌مشی‌ها خواهند داشت.
مراکز نوآوری حکمرانی
مراکز نوآوری حکمرانی به عنوان زیرساخت‌هایی در اداره امور عمومی می‌توان در نظر گرفت که بر بستر فناوری‌های نوین حکمرانی نقش‌آفرینی می‌کند. برای مثال آزمایشگاه‌های خط‌مشی، ساختارهای نوظهوری هستند که خط‌مشی‌های عمومی را به شیوه‌ای نوآورانه و مبتنی بر طراحی، به ویژه با درگیرکردن شهروندان و شرکت‌های دولتی، ایجاد می‌کنند. در حال حاضر، تعدادی آزمایشگاه خط‌مشی‌گذاری در تعداد محدودی از کشورها وجود دارد. آزمایشگاه خط‌مشی‌گذاری اتحادیه اروپا در مرکز تحقیقات مشترک کمیسیون اروپا، مایل است چنین همکاری‌هایی را امکان‌پذیر کند و دستور ایجاد نقشه‌ای از آزمایشگاه‌های خط‌مشی در اتحادیه اروپا را صادر کرد.
این نقشه و گزارش با شناسایی «چه کسی روی چه چیزی کار می‌کند؟» نخستین مرحله از آن فرآیند را فعال می‌کند. در سطوح محلی، منطقه‌ای و ملی در نظر گرفته شده است تا الگویی باشد که می‌تواند تکامل و با زمان گسترش یابد تا پیشرفت، تنوع و تکامل آزمایشگاه‌های خط‌مشی در اروپا را منعکس کند.
گسترش شبکه‌های اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی اشکال جدیدی از اطلاعات و ارتباطات گسترده را موجب خواهد شد و در نتیجه پایگاه‌های اطلاعاتی گسترده‌تری در مورد خط‌مشی‌گذاری و همچنین روابط جدید و راه‌های جدید برای تاثیرگذاری بر قدرت ایجاد می‌کنند.
با گسترش ارتباطات بیش از حد، ارزش‌ها و هویت افراد و در نتیجه نقش آنها در جامعه تغییر می‌کند و حتی می‌توانند تاثیرات جدی بر جنبش‌های اجتماعی داشته باشند.
دیجیتالی شدن
فناوری اطلاعات و دیجیتالی شدن یکی از پیشران‌های آینده حکمرانی است. حکمرانی الکترونیک یکی از مدل‌های حکمرانی برآمده از این پیشران است. حکمرانی الکترونیکی به استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای بهبود کارآیی، اثربخشی، شفافیت و پاسخگویی دولت اشاره دارد.
جهان در حال ورود به دنیای جدیدی با نام «اتصال دائم» است. هوش مصنوعی، کلان‌داده، اینترنت اشیا، نسل پنجم شبکه تلفن همراه، واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، وب سه (نسل سوم اینترنت) از فناوری‌های تقویت‌کننده این پیشران هستند.
هوش مصنوعی
هوش مصنوعی که گاهی هوش ماشینی نیز نامیده شده است، به هوشمندی نمایشی ماشین‌ها در شرایط گوناگون اطلاق می‌شود که در مقابل هوش طبیعی در انسان‌ها قرار دارد.
به عبارت دیگر، هوش مصنوعی به سامانه‌هایی گفته می‌شود که واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی، ازجمله درک شرایط پیچیده، شبیه‌سازی فرآیندهای تفکری و شیوه‌های استدلالی انسانی و پاسخ موفق به آنها، یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حل مسائل دارند.
بیشتر پژوهش‌ها در حوزه هوش مصنوعی، آن را به عنوان دانش شناخت و طراحی عوامل هوشمند تعریف کرده‌اند. هوش مصنوعی را باید گستره پهناور تلاقی و ملاقات بسیاری از دانش‌ها، علوم و فنون قدیم و جدید دانست و ریشه‌ها و ایده‌های اصلی آن را در فلسفه، زبان‌شناسی، ریاضیات، روان‌شناسی، عصب‌شناسی، فیزیولوژی، نظریه کنترل، احتمالات و بهینه‌سازی جست‌وجو کرد و کاربردهای گوناگون و فراوانی در علوم رایانه، علوم مهندسی، علوم زیست‌شناسی و پزشکی، علوم اجتماعی و بسیاری از علوم دیگر دارد.
رهنمودهایی برای جهت‌گیری‌های کلان حکمرانی ایران
۱- توسعه مطالعات بنیادین و نظری در حوزه حکمرانی با رویکرد آینده‌نگر
۲- طراحی و کاربست چارچوب پیوست آینده در فرآیند قانون‌گذاری
۳- راه‌اندازی آزمایشگاه آینده برای شناسایی مسائل نوظهور
۴- توسعه زیست‌بوم آینده‌پژوهی مبتنی بر توسعه اندیشکده‌های حکمرانی استانی
۵ - ارتقای سازوکارهای هم‌آفرینی مشارکتی قوانین در جهت حرکت به سوی مردمی‌سازی و مشارکتی کردن نظام حکمرانی
۶- طراحی سازوکارها و الگوهای حمایتی نوین برای توسعه اقتصاد مشارکتی و مردم‌پایه
۷- طراحی و ارزیابی شاخص تاب‌آوری حکمرانی به صورت سالانه
۸- توجه به ملاحظات شناختی و رفتاری در تدوین قوانین و آیین‌نامه‌های عملیاتی مجلس شورای اسلامی
۹- توسعه سامانه‌ها و فرآیند هوشمند در راستای کشف کلان روندها و تحولات آینده و کارآمدسازی فرآیندهای قانون‌گذاری و حکمرانی پارلمانی با تاکید بر ظرفیت‌های هوش مصنوعی
۱۰- ایجاد رویکردهای خلاق مبتنی بر مفهوم نوآوری بخش عمومی و زیست‌بوم دانش‌بنیان در خدمت نظام حکمرانی با تاکید بر ظرفیت‌های خانه خلاق قوه مقننه.
