با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال جاری و پس از گذشت حدود ۳۰ماه از روی کار آمدن ششمین رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، عملکرد روسای سازمان بورس و اوراق بهادار بررسی شد. در این بررسی، ۸۰کارشناس و تحلیلگر بازار سرمایه عملکرد ۶سکاندار بورس را با پاسخ به ۶سوال مورد ارزیابی قرار دادهاند. از نگاه کارشناسانی که در این نظرسنجی شرکت کردهاند، بهطور کلی سطح عملکرد کیفی سازمان در سطوح پایینی قرار دارد. در تکمیل این گزارش، تحلیل صاحبنظران بورسی درباره بهینهترین رفتار سیاستگذار بورسی ارائه شده است. این صاحبنظران علاوه بر اینکه به تفصیل به رابطه بین رفتار بازار و سکاندار پرداختهاند، ویژگیهای قانونگذار موفق را نیز برشمردهاند. اجماع این نظرات نشان میدهد که یک رگولاتور موفق باید با داشتن اختیارات قانونی کافی و حفظ استقلال خود در جهت حفظ منافع سرمایهگذاران و سهامداران اقدام کند و در صورت وقوع تخلف، توانایی برخورد قاطع با این تخلفات را نیز داشته باشد.
در ۲۱ فروردین ۱۴۰۳، دوران ریاست ششمین رئیس سازمان بورس، مجید عشقی، به ۳۰ماه خواهد رسید. به این مناسبت، از ۸۰ کارشناس و تحلیلگر بازار سهام نظرسنجی انجام شد که عملکرد روسای سازمان بورس را در حدود دو دهه اخیر مورد بررسی قرار میدهد. این نظرسنجی نشان میدهد که شاپور محمدی بیشترین رضایت را در میان سایر روسای سازمان به خود اختصاص داده است. علاوه براین، ۱۱صاحبنظر اقتصادی آنچه را که طی این سالها بر سازمان بورس گذشته است، مورد تحلیل قرار دادند. این کارشناسان معتقدند شرط لازم برای یک قانونگذار موفق، پیشبینیپذیر بودن اقدامات آن است، به طوری که سایر ارکان صنعت بتوانند بهسرعت با شرایط جدید تعدیل شوند. از سوی دیگر، حمایت از حقوق سرمایهگذاران به معنای کاهش عدمتقارن اطلاعات از دیگر وظایف مهم یک رگولاتور قوی است که نیازمند توجه بیشتر است. همچنین، به نظر میرسد جهت توسعه بازار مالی در کشور، لازم است سازمان بورس به عنوان یکی از ارکان اقتصادی در تصمیمگیریهای کلان مانند تدوین بودجه و برنامههای توسعهای نقش فعال و پررنگتری داشته باشد تا از ظرفیتهایی که طی این سالها ایجاد شده، به طور کامل و بهینه استفاده شود. تخصیص کارآمد و عادلانه منابع سرمایه در جهت توسعه بازارهای مالی نیازمند برنامه جامع است که سکاندار تالار شیشهای باید به آن جامه عمل بپوشاند. در روند تهیه این پرونده، پرهام پهلوان و مژده ابراهیمی همکاری داشتهاند.
پس از آنکه در سال ۱۳۷۴ دادوستد ارز در بازار آزاد با منع قانونی مواجه شد، بورس اوراق بهادار تهران اهمیت بیشتری پیدا کرد. با توسعه بورس نقش کارآیی بازار و شفافیت اطلاعاتی از اهمیت ویژهای برخوردار شد. در یک بازار کارآ قیمت داراییها، منعکسکننده ارزش ذاتی و دربردارنده کلیه اطلاعات موجود در بازار است. هرگونه نشر اطلاعات نهانی و تاخیر در انعکاس اطلاعات، موجب فاصلهگرفتن قیمت اوراق بهادار از ارزش ذاتی خود و به تبع آن ناکارآیی بازار میشود.
دکتر حمیدرضا میرمعینی/ تحلیلگر ارشد مالی و استاد دانشگاه
قبل از نگارش این مقاله، نگاهی به مقالات سهسال اخیر در خصوص «ارزیابی سالی که گذشت و پیشبینی اوضاع بازار سرمایه در سال آینده» انداختم. عمده مطالب مقالات، به ناکارآمدیها و مشکلات ساختاری در هر دو حوزه اصلی ماموریت بازار سرمایه یعنی تامین مالی مناسب بنگاههای اقتصادی و امنیت سرمایهگذاری اشاره داشتند. مشکلاتی مانند ناتوانی در ایجاد جذابیت لازم برای ورود شرکتهای جدید به بورس، ناتوانی در تامین مالی مناسب و بهموقع طرحها و پروژههای شرکتهای پذیرفتهشده، ناتوانی در ایجاد امنیت سرمایهگذاری، امنیت تقارن اطلاعاتی، امنیت شفافیت اطلاعاتی، امنیت نقدشوندگی مناسب، امنیت ثبات در قوانین و تصمیمگیریها و امنیت طراحی ابزارهای مدیریت ریسک، از جمله مشکلاتی بودهاند که هر ساله به آنها اشاره شده و کاملا هم مشخص هستند؛ ولی اینکه چرا عزم جدی برای رفع آنها وجود ندارد هنوز جای سوال بسیاری از کارشناسان است.
دنیای اقتصاد-محمدفاضل نوربخش:
با توجه به رشد غیرمنطقی بازار در سال ۱۳۹۹، در این سال انتظار اصلاح و نزول شاخص کل و قیمت یکسری از سهام وجود داشت که چنین اتفاقی هم نسبتا رخ داد. در این سال اغلب سهامداران وضعیت خوبی نداشتند و هر روز شاهد کاهش قدرت خرید خود از دو جنبه بودند. ️وجه اول، از این لحاظ که شاهد کاهش عدد ارزش پرتفوی خود بودند که به دلیل کاهش قیمت و ارزش سهام شرکتهایی که خریداری کردند رخ داده بود. وجه دوم هم از این نظر که شرایط اقتصادی کشورمان و تحریمهایی که علیه ما وضع شد، سبب ایجاد تورم شدید و افزایش قیمت اجناس موردنیاز، مسکن، خودرو و... شده بود.
محمد وکیلی/ فارغالتحصیل اقتصاد از موسسه مطالعات پیشرفته تهران (TEIAS)
در بیانیه ماموریت سازمان بورس و اوراق بهادار ایران آمده است: «حمایت از حقوق سرمایهگذاران، ساماندهی، حفظ و توسعه پایدار بازار سرمایه شفاف، منصفانه و کارآ»؛ بیانیهای که استحاله ترجمه کلمه به کلمه بیانیه ماموریت کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (و احتمالا برخی کشورهای دیگر) است (کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا بیانیه ماموریت خود را در سه عنوان زیر طبقهبندی میکند: «۱- حفاظت از سرمایهگذاران، ۲- برقراری بازارهایی منصفانه، منظم و کارآ و ۳- تسهیل تشکیل سرمایه»).
تقریبا دو دهه از تدوین و ابلاغ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران میگذرد و تاکنون ششنفر از فعالان بازار سرمایه یا فعالان اقتصادی با دیدگاههای متفاوت در قامت رئیس این سازمان فعالیت داشتهاند. مسلما در این دو دهه در کنار تحولات و همچنین نوسانات شاخصهای کلان اقتصادی، بازار سرمایه نیز نقشآفرینی مهمی در اقتصاد داخلی داشته است، به صورتی که مجموع ارزش بازار (با لحاظ تمامی عرضههای اولیه، افزایش سرمایهها و افزایش ارزش سهام شرکتها) از ابتدای سال ۱۳۸۵ تاکنون حدود ۲۹هزار درصد رشد را تجربه کرده است. تعداد کدهای فعال معاملاتی نیز به مرز ۴۸میلیون کد رسیده است (مسلما این کدها به صورت روزانه معامله نداشتهاند و فقط در سپردهگذاری ثبت شدهاند) که نسبت به یکدهه گذشته آمار مطلوبی از فعالیت و حضور در بازار سرمایه به شمار میرود. با شرایط فعلی اقتصاد کلان و همچنین تشکیلات و ساختار سازمان بورس و اوراق بهادار انتظارات از این سازمان بیش از پیش بوده و به نظر میرسد ساختار و اقدامات فعلی سازمان بورس نیاز به بازنگری و اصلاح دارد تا شاهد سرعت عمل در اقدامات این حوزه باشیم. مهمترین درخواستهای تحولی از سازمان بورس در دوره جدیدی از فعالیتها میتواند به شرح زیر باشد:
این روزها عدمحمایت از بورس و بیتوجهی به مشکلات و نارساییهای بازار سرمایه بهخوبی احساس میشود. تداوم این امر باعث شده تا بورس اوراق بهادار تهران با پیشینه چندساله نهتنها هنوز هم جایگاه اصلی خود را در اقتصاد ایران پیدا نکند، بلکه روز بهروز ترس و هیجان و بیاعتمادی به سرمایهگذاران این بازار تزریق شده و انگیزه سرمایهگذاری را از آنها بگیرد. مشکلات عمده و اساسی همچون اهمیت ندادن به منافع سهامداران خرد، عدمتفکیک وظایف و اثر مستقیم تصمیمات دولت و سازمانهای دولتی بر بازار و صنایع و شرکتهای فعال در آن، فقدان شفافیت، نیاز به تدوین مجدد و بازنگری قوانین بورس، حتی قوانین تجارت و مالیات، فقدان چارچوب مشخص جهت عملکرد حقوقی، ناظر و بازارگردان، رفتارها و دسترسی یکسان در انواع بازارها به نادرست و... که هر ساله محسوس است و در قالب انتقاد مطرح میشود همچنان بر بازار حاکم است و چارهای برای آن اندیشیده نشده است.