قرارداد نفتی قوام – سادچیکف
گروه تاریخ‌اقتصاد - جنگ جهانی دوم که پایان گرفت نیروهای متفقین از ایران خارج شدند، اما دولت شوروی به هر دلیل نمی‌خواست بدون گرفتن امتیاز، نیروهای خود را از ایران بیرون ببرد. قوام‌السلطنه، نخست‌وزیر وقت در پی امتناع شوروی از خروج از ایران با سفر به آن کشور تمایل خود را برای نوعی مبادله اعلام کرد. در ۱۵ فروردین ۱۳۲۵ قرارداد ایجاد یک شرکت نفت مشترک بین دو کشور در برابر خروج ارتش سرخ از ایران بین قوام و سادچیکف سفیر کبیر شوروی در تهران امضا شد.
مصطفی فاتح در کتاب «۵۰ سال نفت ایران»، درخواست‌های قوام از سفیر کبیر اتحاد شوروی در ایران را چنین روایت کرده است:
روز ۲۶ مارس قضیه ایران در شورای امنیت مطرح شد؛ نماینده شوروی اظهار کرد که دولت او در تاریخ ۲۴مارس تصمیم گرفت که ایران را تخلیه کند و تا ۶ هفته بعد این تخلیه انجام خواهد یافت و لذا طرح قضیه در شورا دیگر موردی ندارد. وزیر خارجه آمریکا در جواب نماینده شوروی گفت که دولت ایران مطالبی را به شورا اظهار داشته که حاکی از انجام ندادن تعهدات دولت شوروی و نقض پیمان است و مشعر بر این است که دولت شوروی در امور داخلی ایران دخالت می‌کند. وزیر خارجه آمریکا اضافه کرد که تا این تاریخ هیچ قراردادی بین دولتین ایران و شوروی منعقد نشده و اگر شده باشد باید دولتین ایران و شوروی مشترکا شورای امنیت را از عقد چنین قراری مستحضر دارند. لهذا پیشنهاد نماینده شوروی که قضیه ایران از دستور خارج شود، بی‌مورد است. نماینده انگلیس هم نظر وزیر خارجه آمریکا را تایید کرد و شورای امنیت با ۹ رای در مقابل ۲ رای (شوروی و لهستان) تصمیم گرفت که قضیه ایران در دستور باقی بماند. سپس نماینده مصر پیشنهاد کرد که از نماینده دولت ایران دعوت شود که در جلسه روز بعد شورا حضور به هم رسانده و اظهار دارد که آیا با تعویق مذاکرات شورا درباره ایران موافق است یا نه.
روز بعد نماینده ایران در جلسه شورا حضور پیدا کرد و همین‌که شورا بحث را شروع نمود، نماینده روسیه از جلسه با تعرض خارج شد. نماینده دولت ایران اظهارات نماینده شوروی را دایر به اینکه قراردادی بین دولت او و دولت شوروی منعقد شده است، تکذیب کرد.
همان روز هم قوام به شورای امنیت اطلاع‌ داد که وضع او از موقع مراجعت از مسکو هیچ تغییری نکرده و دولت شوروی گذشته از اینکه تقاضای ایران را برای تخلیه قبول نکرده است بر عده ارتش خود در ایران نیز افزوده و تا این تاریخ هم هیچ‌گونه قراردادی چه شفاهی و چه کتبی بین دولتین منعقد نشده است. روز ۲۹ مارس شورا پیامی به استالین و قوام فرستاد و تقاضا کرد که تا چهارم آوریل به شورا اطلاع‌ دهند که آیا قرارداد پنهانی بین آنها برای تخلیه ایران منعقد شده است یا نه.
پس از آخرین تصمیم شورا فرصتی برای شوروی‌ها پیدا شد که حفظ آبروکرده و کار را به هر نحوی که هست خاتمه دهند. بنابراین در تاریخ پانزدهم فروردین ۱۳۲۵ موافقتی بین قوام و سادچیکف سفیر شوروی در ایران امضا شد که به عنوان ابلاغیه مشترک در تهران منتشر شد و به شرح زیر بود:
مذاکراتی که از طرف نخست‌وزیر ایران در مسکو با اولیای دولت جماهیر شوروی سوسیالیستی آغاز و در تهران پس از ورود سفیر کبیر شوروی ادامه یافت و در تاریخ پانزدهم فروردین ۱۳۲۵ مطابق با چهارم آوریل ۱۹۴۶ به نتیجه ذیل رسید و در کلیه مسائل موافقت حاصل گردید.
۱- [گروه‌های] ارتش سرخ از ۲۴ مارس ۱۹۴۶، یعنی یکشنبه چهارم فروردین ۱۳۲۵ در ظرف یک ماه و نیم تمام خاک ایران را تخلیه می‌نمایند.
۲- قرارداد ایجاد شرکت مختلط نفت ایران و شوروی و شرایط آن از تاریخ ۲۴ مارس تا انقضای هفت ماه برای تصویب به مجلس پانزدهم پیشنهاد خواهد شد.
۳- راجع به آذربایجان چون امر داخلی ایران است، ترتیب مسالمت‌آمیزی برای اجرای اصلاحات بر طبق قوانین موجوده و با روح خیرخواهی نسبت به اهالی آذربایجان بین دولت و اهالی آذربایجان داده خواهد شد.