دکتر سعید خالوزاده* پیروزی آقای دکتر روحانی در یازدهمین دور انتخابات ریاست‌جمهوری فضای جدیدی را در صحنه بین‌الملل بوجود آورد و موجب گمانه‌زنی‌های جدید و احیانا مثبتی در خصوص پرونده هسته‌ای ایران شده است. با توجه به اینکه آقای دکتر روحانی در سال‌های ۲۰۰۵-۲۰۰۳ مسوولیت مذاکرات هسته‌ای با کشورهای غربی و عمدتا اروپایی را به عهده داشتند، این گمانه‌زنی‌ها و انتظارات ناشی از آن از اهمیت و جذابیت بیشتری برخوردار شده است. همگان مشتاقانه منتظر این هستند ببینند بعد از مراسم تنفیذ و تحلیف دولت جدید، چه سیاست جدیدی از سوی دولت ایشان اتخاذ خواهد شد. در این میان دو سناریو جدید قابل تصور است یکی برگزاری دور جدید مذاکرات بین جمهوری اسلامی ایران و گروه ۱+۵ و دیگری مذاکرات کارشناسی و فنی بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. هر دو این مذاکرات می‌تواند اهمیت و حساسیت لازم را برای طرفین داشته باشد. از طرفی به‌نظر می‌رسد گفت‌وگوها با آژانس نسبت به گروه ۱+۵ حساسیت سیاسی کمتری دارد و طرفین با راحتی بیشتری می‌توانند به گفت‌وگو در این زمینه بپردازند. نتایج این گفت‌وگوها می‌تواند چشم‌انداز مذاکرات آتی با گروه ۱+۵ را نیز تبیین کند. پس همگان منتظر اولین دور مذاکرات در دولت دکتر روحانی هستند. این در حالی است که هم‌اکنون دو طیف قدرتمند در غرب دو رویکرد کاملا متضادی را در ارتباط با ایران و پرونده هسته‌ای مورد توجه دارند. یکی از این دو طیف که دیدگاه بسیار منفی و بدبینانه‌ای نسبت به ایران و گفت‌وگوهای هسته‌ای دارد خواستار تداوم فشارها و تحریم‌های سخت و حتی تصویب تحریم‌های جدید از سوی کنگره آمریکا علیه ایران شده و آن را رویکردی درست و تاثیرگذار می‌داند که می‌تواند نتایجی را به‌دنبال بیاورد. این طیف در بین کشورهای اروپایی هم قاعدتا هواداران جدی دارد و به‌خصوص مورد توجه اسرائیل و لابی صهیونیست جهانی است. طیف دیگر موضع منعطف تر و معقول تری دارد و خواستار رویکرد تعاملی و دادن فرصتی دیگر به گفت‌وگوهای هسته‌ای و در دولت آینده دکتر روحانی است. این طیف متعادل افزایش فشار و تصویب تحریم‌های جدید را مناسب شرایط کنونی تغییریافته نمی داند و آن را بر خلاف نظر مردم ایران در انتخابات و دادن رای به دکتر روحانی می‌داند. در این رابطه اخیرا «کیت الیسون» و «جیم مک دمورت» دو نماینده دموکرات کنگره آمریکا با انتشار یادداشتی در پایگاه خبری «پلیتیکو» تغییر رویکرد در قبال ایران را خواستار شده و نوشته‌اند: «دیپلماسی تنها و بهترین راه‌حل برای پایان پرونده هسته‌ای ایران است. انتخاب روحانی موقعیت خوبی است که آمریکا در سیاست‌هایش در قبال ایران، بازنگری کند. تعداد زیادی از مقامات امنیت ملی از هر دو حزب آمریکا، از جمله «مایکل‌هایدن» رییس سابق سیا، معتقدند ایالات‌متحده باید با بیشتر کردن اقدامات جهت تعامل دیپلماتیک با ایران، موازنه‌ای در برابر تحریم‌های کنونی ایجاد کند. اعمال تحریم‌های جدید پیش از آنکه روحانی فرصتی برای عمل به وعده‌هایش داشته باشد، اقدامی اشتباه است.» در ادامه این یادداشت که دیدگاه طیفی از نمایندگان کنگره آمریکا و همچنین کشورهای اروپایی را پوشش می‌دهد آمده: «آمریکا باید از موقعیت به وجود آمده استفاده کرده و روابط دیپلماتیک با تهران را از سر گیرد. اعمال تحریم جدید علیه ایران، تنها تعدی به اکثریت رای‌دهندگانی است که اعتدال را به تندروی ترجیح دادند. این اقدام می‌تواند رییس‌جمهور میانه رو در ایران را در همین ابتدای راه با مشکل مواجه کند. پیامی که این تحریم‌ها به آنها می‌دهد این است که مهم نیست شما چه می‌کنید، در هر صورت ایالات‌متحده تنها با فشارهای خردکننده به شما پاسخ می‌دهد. اگر چنین پیامی به تهران برسد، آنها دیگر هیچ انگیزه‌ای برای حضور بر سر میز مذاکره نخواهند داشت و در مقابل دلیل بیشتری برای توسعه برنامه هسته‌ای خود خواهند داشت.» از طرفی یکی از کارکنان عالیرتبه کنگره آمریکا اظهار کرده که کاخ سفید ممکن است از کنگره و به خصوص از سنا که دموکرات‌ها در آن اکثریت را در دست دارند، بخواهد که اگر ایران گام‌های مصالحه‌جویانه‌ای مانند موافقت با درخواست‌های آژانس اتمی برای بازرسی‌های سرزده تر را بردارد، قانون تحریم‌های جدید علیه این کشور را تصویب نکنند. وی افزود: «اگر دولت خواستار کاهش سرعت قطار کنگره است باید گامی محسوس بردارد.» با توجه به مذاکرات قبلی آژانس با ایران و درخواست‌های مکرر آژانس در دو سال اخیر برای دسترسی به سایت نظامی پارچین و مخالفت جمهوری اسلامی ایران بااین درخواست به‌نظر می‌رسد در گفت‌وگوهای آتی که احیانا قبل از انتشار گزارش فصلی آژانس برگزار می‌شود، آژانس مجددا این درخواست را مطرح خواهد کرد و پاسخ ایران به آن از اهمیت بسیار کلیدی برخوردار است. گزارش آژانس در سال‌های اخیر همیشه همراه با نکته‌های منفی بوده، اما لحن گزارش جدید می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در ادامه مذاکرات هسته‌ای با دولت جدید ایران داشته باشد. بنابر خبر منتشره از سوی رویترز که به نقل از دیپلمات‌های نزدیک به پرونده هسته‌ای ایران ذکر شده گویا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در صدد است دور جدیدی از مذاکرات را در ماه اوت با ایران برگزار کند. هر چند تاریخ دقیقی مشخص نشده، اما احتمالا این گفت‌و‌گوها پس از مراسم تحلیف دکتر روحانی در ۱۳ مرداد خواهد بود. به‌نظر می‌رسد جامعه جهانی منتظر است ببیند تیم جدید هسته‌ای ایران چه رویکردی را در پیش خواهد گرفت. نتایج حاصل از این نشست بر دیدگاه‌ها و تحلیل‌های همگان قطعا تاثیر خواهد گذاشت. در گزارش‌های قبلی، یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برخی تردید‌ها را در مورد ماهیت نظامی برنامه‌های هسته‌ای ایران مطرح کرده بود. این در حالی است که روحانی وعده شفافیت در فعالیت‌های هسته‌ای و تعامل بهتر با جامعه بین‌المللی را داده است. آخرین دور گفت‌وگوهای ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه مه‌گذشته در وین برگزار شد که هیچ نتیجه‌ای به همراه نداشت. این در حالی است که ۱۰ دور مذاکره قبلی آژانس با ایران در دو سال اخیر بی نتیجه بوده است. به نظر می‌رسد با تشکیل دولت یازدهم که در راس آن دکتر روحانی مذاکره‌کننده سابق هسته‌ای و شخصیتی شناخته شده برای کشورهای غربی قرار دارد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و گروه ۱+۵، علاقه‌مند هستند زمینه‌های یک تعامل مثبت و سازنده با دولتی میانه رو که شعار اعتدال، دیپلماسی و مصالحه سر می‌دهد را مورد بررسی قرار دهند. نتیجه این تعامل هر چه باشد، تاثیری مستقیم بر جهت گیری آمریکا و متحدانش در قبال ایران خواهد داشت؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد اولین دور مذاکرات ایران چه با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و چه با گروه ۱+۵ یا حتی با برخی کشورهای تاثیر گذار این گروه به‌صورت دوجانبه از اهمیت فوق‌العاده بالایی برخوردار است. در این راستا حتی اعزام نمایندگانی از جانب دکتر روحانی برای گفت‌وگوها با کشورهای تاثیرگذار فوق یا مقامات آژانس اتمی وین حائز اهمیت زیادی است و می‌تواند فضا را برای طرفین در دور آتی مذاکرات منعطف تر و شفاف‌تر کند. دوره‌ای از مذاکره و دیپلماسی فرارسیده است. *استاد دانشگاه و پژوهشگر ارشد مطالعات اروپا منبع: دیپلماسی ایرانی